Przeszczep serca (transplantacja serca)

Kiedy?

Ogólnie rzecz ujmując, można powiedzieć, że transplantacja serca jest do rozważania w każdej chorobie serca, która można określić przymiotnikiem "skrajna". Skrajna niewydolność serca, skrajnie zaawansowana choroba niedokrwienna (potocznie wieńcówka), wady zastawkowe. Słowo "skrajna" może być jednak różnie interpretowane, dlatego przy kwalifikacji do przeszczepu serca bierze się pod uwagę kilka parametrów. Oznacza się minutowe zużycie tlenu. Rozpatruje się, jak często chory musi być hospitalizowany z powodu zaostrzenia niewydolności krążenia. Ocenia się skuteczność stosowanego leczenia. Frakcja wyrzutowa lewej komory jest także parametrem istotnym w procesie decyzyjnym (EF<20%) ale nigdy nie jest jedynym argumentem za.

Trzeba także rozważyć przeciwwskazania do tego typu operacji. Choroby nowotworowe, niewydolność narządów, szczególnie nerek lub wątroby, nadciśnienie płucne, zaawansowana cukrzyca. Te wszystkie choroby stwarzają na tyle niesprzyjające warunki w organizmie biorcy, że utrzymanie się przeszczepionego serca jest wysoce wątpliwe.

Co to jest?

Jest to operacja kardiochirurgiczna stosowana w skrajnych postaciach kardiomiopatii, choroby niedokrwiennej serca, choroby zastawek serca, rzadziej w innych przypadkach. Polega ona na pobraniu serca ze zwłok (krótko po śmierci) i przeszczepieniu go oczekującemu choremu. Jest to poważna operacja związana z licznymi powikłaniami i dużym ryzykiem operacyjnym. Rozwój medycyny sprawia, że wzrasta liczba pacjentów przeżywających zabieg.

Największy postęp przyniosły leki hamujące tzw. odrzut przeszczepionego serca (gdy organizm chorego nie akceptuje obcego serca i niszczy je). Obecnie przeżywalność w rok po zabiegu wynosi 80% (tzn. 80 chorych na sto przeżywa). Pomimo ryzyka i powikłań, operacja przynosi większości chorych znaczną poprawę jakości życia wyrażającą się głównie zwiększeniem wydolności wysiłkowej.

Liczba przeszczepów na całym świecie utrzymuje się na poziomie 2000 rocznie, a dalszy wzrost jest hamowany brakiem dawców. Pomimo kampanii w mediach nie obserwuje się wzrostu liczby dawców z powodów światopoglądowych (brak zgody na pobranie narządów po śmierci).

Kwalifikacja i przygotowanie do zabiegu

· Do tego zabiegu powinien pacjenta zakwalifikować lekarz kardiolog, jeśli stwierdzi brak innej możliwości leczenia ("by-passy", wszczepienie sztucznej zastawki).
· Kwalifikowane są dwie grupy pacjentów: 1) chorzy przebywający w szpitalu w ciężkim stanie , 2) chorzy “ambulatoryjni” z ciężką chorobą serca na granicy wydolności, która pozwala im jeszcze na przebywanie w domu.
· Aby zakwalifikować chorego do przeszczepu, należy wykonać: koronarografię, echokardiografię, cewnikowanie prawostronne, i kilka razy testy wysiłkowe z tzw. analizą gazów oddechowych (oddycha się przez ustnik do specjalnej maszyny, która bada powietrze wchodzące i wychodzące z płuc).
· Jest wiele przeciwwskazań do tego zabiegu ze względu na duże ryzyko operacyjne i późniejsze powikłania. Zaliczamy do nich: zaawansowany wiek (>65 lat), cukrzycę, niewydolność nerek i wątroby, chorobę nowotworową (“rak”), alkoholizm, AIDS i wiele innych poważnych chorób.
· Chorzy są przygotowywani przez lokalne ośrodki kardiologiczne, a następnie przekazywani są do ośrodków transplantacyjnych.

Powikłania zabiegu

Jest to poważny zabieg operacyjny obarczony dużym ryzykiem zgonu i ciężkich powikłań operacyjnych. Do najgroźniejszych należą “ostry” odrzut przeszczepu, wymagający pilnego ponownego zabiegu, i odrzut przewlekły objawiający się głównie szybko postępującą chorobą niedokrwienną przeszczepionego serca. Do innych należą: zakażenie rany operacyjnej, wnętrza klatki piersiowej i innych narządów, niewydolność nerek, wątroby, nadciśnienie tętnicze, rozwój choroby nowotworowej i inne.

Kontrola po zabiegu

· Każdy człowiek po tej operacji powinien pozostawać pod rygorystyczną specjalistyczną opieką kardiologiczną, ze względu na ryzyko odrzutu. Chory znajduje się pod stałą kontrolą lokalnego ośrodka kardiologicznego i okresową kontrolą w ośrodku transplantacyjnym, gdzie przeprowadza się biopsję serca (pobranie małego fragmentu do badań mikroskopowych).
· Jeśli dolegliwości się nasilają lub pojawiają się na nowo, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.
· Kontrola kardiologiczna polega na rozmowie z lekarzem, wykonaniu EKG, testu wysiłkowego, echokardiografii i badań krwi.

Co robić gdy...

- dolegliwości pojawiają się ponownie po leczeniu operacyjnym? Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, gdyż istnieje podejrzenie odrzutu.
- leki są za drogie? Warto poprosić lekarza, żeby zapisał tańsze ich odpowiedniki. Istnieje bardzo duży wybór leków, a lekarz kierując się dobrem pacjenta zapisuje jak najlepsze lekarstwa, które są jednak droższe od starszych poprzedników.
- chcemy wyjechać na wycieczkę, wczasy? Należy zapytać lekarza, czy nie jest to zbyt ryzykowne. Na pewno trzeba zaopatrzyć się w zapas leków. Należy też sprawdzić czy istnieje możliwość pomocy lekarskiej w miejscu, do którego się udajemy. Warto mieć przy sobie telefon komórkowy.

O co pytać lekarza?

- O stan zaawansowania choroby. Warto wiedzieć jak duży wysiłek fizyczny oraz jaką pracę (prowadzenie samochodu, obsługa maszyn) można wykonywać w miarę bezpiecznie.
- O ewentualne badania dodatkowe: EKG, test wysiłkowy.
- O ewentualne działania uboczne przepisywanych leków. Każdy lek może wywoływać różne uboczne działania. Należy poinformować lekarza o wszystkich swoich chorobach i dolegliwościach, choćby wydawały się bez związku z chorobą serca. Przyjmowane leki mogą mieć zły wpływ na te stany.
- O poziom cholesterolu, cukru, ciśnienie tętnicze krwi. Są to czynniki ryzyka wymagające leczenia w razie podwyższonych wartości.
- O dietę. Bardzo ważne jest prawidłowe odżywianie się w celu utrzymania prawidłowych wartości cholesterolu, cukru, ciśnienia tętniczego krwi.
- O ewentualne leczenie uzależnienia od nikotyny. Dostępne są obecnie leki wspomagające rzucanie palenia.
Mężczyźni zażywający Viagrę powinni o tym powiedzieć lekarzowi. Jest to bardzo ważne, gdyż nitrogliceryna i inne nitraty zażywane łącznie z Viagrą mogą spowodować powikłania.

Co trzeba wiedzieć?

· Należy dostosować wysiłek fizyczny do swoich możliwości. Jego rodzaj i intensywność należy ustalić z lekarzem.
· Obecnie szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna) przed zabiegami nie jest finansowane przez NFZ. Warto się jednak szczepić na własny koszt, nawet jeśli się nie choruje. Daje to zabezpieczenie w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia.
· "Twoje życie w twoich rękach". Lekarze wykonają zabieg, przepiszą leki i doradzą, ale tylko od współpracy chorego zależy powodzenie leczenia. Jeśli nie zaprzestanie on palenia papierosów, nie zastosuje właściwej diety, nie podejmie odchudzania, nie będzie przyjmował właściwych leków i będzie opuszczał wizyty kontrolne, to prawdopodobnie dojdzie do powikłań i odrzutu przeszczepionego serca!