Przeszczepianie narządów u dzieci
Prof. dr hab.med.Piotr Kaliciński
Przeszczepianie narządów u dzieci zajmuje b. ważne miejsce w rozwoju tej dziedziny medycyny na świecie i w Polsce. W Polsce zajmuje się tym od początku i niemal wyłącznie Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka, gdzie wdrożono w 1984 roku program przeszczepiania nerek u dzieci, w 1990 roku program przeszczepiania wątroby, a w kolejnych latach rozwinięto program przeszczepiania tych narządów od żywych spokrewnionych dawców, a także rozpoczęto przeszczepianie wielonarządowe wątroby i nerki, a także wykonano jedyny jak do tej pory w Polsce przeszczep jelita (wraz z wątrobą).
Dziś centrum Zdrowia Dziecka należy do największych i najlepszych ośrodków transplantacji narządów u dzieci w Europie i na świecie, mając wykonanych 205 przeszczepień wątroby oraz ponad 400 transplantacji nerek u dzieci i ponad 10 przeszczepów wielonarządowych. Przekłada się to w ostatnich latach na ok. 35-45 przeszczepów nerek rocznie oraz ok. 40 przeszczepów wątroby rocznie.
W zakresie przeszczepiania wątroby u dzieci, m. in. dzięki programowi przeszczepów rodzinnych realizowanemu we współpracy z Kliniką Chirurgii Ogólnej i Chorób Wątroby AM w Warszawie (prof. M. Krawczyk), oraz rozwojowi przeszczepów wątroby ze zwłok udało się niemal zrównoważyć zapotrzebowanie na transplantacje z ich realnym wykonaniem, skrócić średni czas oczekiwania na przeszczep do kilku miesięcy i ograniczyć niemal do minimum śmiertelność pacjentów na liście oczekujących, która stanowi tzw.'ukrytą śmiertelność' w przeszczepach wątroby. W leczeniu najcięższych i nagłych stanów niewydolności wątroby od kilku lat stosowana jest tzw, 'sztuczna wątroba' pozwalająca na utrzymanie przy życiu przez kilka dni pacjenta oczekującego na przeszczep. Wyniki przeszczepiania wątroby u dzieci w CZD na przestrzeni lat poprawiły się z 55-60% rocznych przeżyć do ok. 92-93% w ostatnich latach, a dzieci po transplantacjach wracają do niemal normalnego i nie-limitowanego czasem życia, pod warunkiem zapewnienia im odpowiednich warunków przewlekłej opieki w pediatrycznym ośrodku transplantacyjnym do czasu osiągnięcia dojrzałości (18 rż), a następnie w ośrodku dla dorosłych.
W odniesieniu do przeszczepów nerek u dzieci, to stanowią one tylko ok. 4% przeszczepów nerek w Polsce, co wynika przede wszystkim z bardzo ograniczonego dostępu do zmarłych dawców (przeszczepy nerek wykonywane są niemal wyłącznie narządami pobranymi od zmarłych dzieci w wieku poniżej 15 lat). Dzięki współpracy z Kliniką Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Instytutu Transplantologii (prof W. Rowiński) i rozwojowi przeszczepów rodzinnych udaje się zwiększyć o 5-10 /rok liczbę przeszczepień nerek u dzieci. Niestety liczba wykonywanych rocznie przeszczepów nerek u dzieci nic powoduje istotnego zmniejszenia liczby dzieci oczekujących na przeszczep (stale ok. 150-200 dzieci), ani skrócenia czasu oczekiwania wynoszącego obecnie ok. 2-2,5 lat, co w przypadku dzieci przyczynia się do degrada cji ich ogólnego stanu zdrowia, a także nieodwracalnie zaburza ich rozwój fizyczny. Warunkiem dobrych wyników odległych przeszczepów nerek, podobnie jak w przypadku wątroby jest wykonywanie transplantacji oraz dalsze przewlekle leczenie dzieci w ośrodku pediatrycznym do czasu osiągnięcia przez dziecko dojrzałości tj. 18 roku życia.
Należy z całą mocą podkreślić, że przeszczepianie narządów u dzieci, zwłaszcza bardzo młodych musi stwarzać im perspektywę kilkudziesięcioletniego życia o jakości nie różniącej się istotnie od pozostałej populacji, uzyskanie normalnego rozwoju fizycznego i intelektualnego, umożliwiających normalne funkcjonowanie w społeczeństwie w tym także pracę na rzecz społeczeństwa. Dziś tak już się dzieje, ale kluczowymi zagadnieniami, które warunkują obecnie i będą warunkowały w przyszłości stan transplantologii narządów u dzieci a także uzyskiwane wyniki są:
- właściwe regulacje prawne oraz organizacyjne, od których zależą możliwości pobierania narządów ze zwłok oraz żywych dawców, a także zapewniające właściwe wykorzystanie narządów, przy czym dzieci podobnie jak w wielu innych krajach powinny mieć istotne preferencje w tym zakresie
- utrzymanie pełnego finansowania przeszczepiania narządów u dzieci przez państwo
- zapewnienie finansowania na poziomie umożliwiającym najwyższy standard leczenia dzieci w każdym okresie leczenia przeszczepowcgo, ograniczenie bowiem możliwości w tym zakresie powoduje dramatyczne pogorszenie wyników przeszczepiania, środki zamiast pomagać są wówczas marnotrawione, a wyniki złe. Należy bardzo wyraźnie podkreślić, że koszt przeszczepiania narządów u dzieci jest wyższy niż u dorosłych, co wynika z bardzo wielu czynników
- szczególnie ważne jest wobec stale zachodzących zmian w systemie ochrony zdrowia w Polsce zapewnienia ciągłości właściwego finansowania w okresie po wykonaniu transplantacji i utrzymanie tego finansowania przez MZ do czasu pełnego przygotowania NFZ do przejęcia finansowania tego leczenia
- uznanie, że dzieci mogą być leczone wyłącznie w ośrodkach pediatrycznych a górna granica wieku dziecka powinna zostać określona w przypadku transplantologii na poziomie 18 lat, podobnie jak w pediatrii
- stały nadzór państwa nad realizacją i wynikami przeszczepiania narządów w Polsce poprzez delegowane do tego organizacje i instytucje (MZ, Krajowa Rada Transplantacyjna, Poltransplant)
- niezwykle ważna jest promocja i pomoc państwa w rozwijaniu nowych dziedzin transplantologii u dzieci, w tym przede wszystkim przeszczepów jelita, przeszczepów wielonarządowych oraz pomoc w utworzeniu ośrodka pediatrycznego przeszczepów serca.
Materiał przygotowany na seminaryjne posiedzenie Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia Senatu RP w dniu 11 maja 2004 r.
