Życie toczy się dalej !

Informator dla pacjentów po przeszczepie serca

 

 

 

 

Spis treści :
1 Wprowadzenie
2 Serce
3 Przeszczep serca
4 Opieka po opuszczeniu szpitala
5 Życie po przeszczepie serca
6 Leki
7 Powikłania pooperacyjne
8 Przyszłość
9 Słowniczek

Wydanie informatora było możliwe dzięki pomocy firmy Fujisawa Pharmaceutical Co., Ltd.
Wersja elektroniczna poradnika umieszczona za zgodą firmy Fujisawa Pharmaceutical Co., Ltd.

1 WPROWADZENIE
Twoje serce jest chore i niewydolne. Wiesz już, że potrzebny ci jest przeszczep serca, by odzyskać zdrowie. Ta świadomość budzi obok nadziei wiele obaw, ale pamiętaj, że współcześnie przeszczep jest najlepszym sposobem leczenia pacjentów z krańcową niewydolnością serca. Każdego dnia i tygodnia gdzieś na świecie setki ciężko chorych ludzi uzyskuje dzięki przeszczepieniu serca szansę na powrót do aktywnego życia.
Ta książeczka została stworzona ( to jest jej wersja elektroniczna), aby w przystępny sposób poinformować o leczeniu przeszczepem serca i by uzupełnić informacje przekazane przez twoich lekarzy. Znajdziesz tu odpowiedzi na wiele wątpliwości, ale nie krępuj się zadawać pytań, jeśli nie jesteś czegoś pewny(a) lub czymś się martwisz. Wiedz też, że inni pacjenci po operacji przeszczepu serca są nie tylko doskonałym źródłem informacji, ale również wsparcia. Chcielibyśmy, abyś sam(a) został(a) ekspertem i dowiedział(a) się jak najwięcej o swoim sercu, pomoże to z pewnością Tobie i lekarzom, którzy się Tobą opiekują.

 

powrót

2 BUDOWA I CZYNNOŚĆ TWOJEGO SERCA

 

Twoje serce jest umiejscowione w środkowej części klatki piersiowej, za mostkiem, między płucami. Serce dorosłego człowieka jest mięśniem z jamami, ma wielkość pięści i waży około 300 gramów. Podczas spoczynku u zdrowych ludzi kurczy się ok. 70 razy na minutę, bez żadnych przerw.

Serce podzielone jest na dwie części przez tzw. przegrodę. Każda z części składa się z dwóch jam, górnej ? przedsionka i dolnej ? komory. Pomiędzy przedsionkiem i komorą po każdej stronie serca znajdują się zastawki: dwudzielna po stronie lewej i trójdzielna po stronie prawej.

Dwie oddzielne części serca są niezbędne, ponieważ krążenie krwi składa się także z dwóch części. Dla wyobrażenia możemy przyjąć, że krew przemieszcza się początkowo od lewego przedsionka do lewej komory poprzez zastawkę dwudzielną. Podczas gdy lewa komora kurczy się, otwiera się zastawka aortalna i krew przepompowywana jest do aorty, a następnie rozprowadzana do całego ciała, w tym także do samego mięśnia sercowego, do którego krew wraz z tlenem płynie przez tętnice wieńcowe zaczynające się tuż poza zastawką aortalną.

Krew, krążąc w organizmie, odbiera z tkanek dwutlenek węgla, a następnie powraca żyłami głównymi (górną i dolną) do prawego przedsionka serca, który przekazuje ją poprzez zastawkę trójdzielną do prawej komory. Po wypełnieniu, prawa komora kurczy się i krew płynie poprzez zastawkę płucną do tętnic płucnych, a następnie do lewego i prawego płuca. Tam krew opływając drobne pęcherzyki płucne pozbywa się dwutlenku węgla i pobiera tlen, a następnie powraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka i cały cykl krążenia zaczyna się od początku.

CHOROBA SERCA
Jest wiele chorób, od których może ucierpieć Twoje serce. W wyniku choroby naczyń wieńcowych (kardiomiopatia niedokrwienna) zwężone lub zablokowane zostają naczynia serca, serce nie jest więc zaopatrywane w odpowiednią ilość tlenu i może ulec nieodwracalnemu uszkodzeniu. W chorobie mięśnia sercowego (kardiomiopatia rozstrzeniowa) dochodzi do osłabienia mięśnia sercowego. Te dwie choroby są głównymi wskazaniami (ponad 90%) do przeszczepienia serca. Schorzenia te mogą się rozwinąć m.in. w wyniku nadmiernego spożywania alkoholu, nadciśnienia tętniczego, palenia tytoniu, niepożądanych działań leków, hiperlipidemii (podwyższone stężenie tłuszczów we krwi), zakażeń lub predyspozycji genetycznych. Inne wskazania do przeszczepu to między innymi długotrwała niewydolność zastawek z następowym powiększeniem serca lub wady wrodzone serca, które nie mogą być leczone konwencjonalnymi technikami kardiochirurgicznymi. Wszystkie te przyczyny powodują niewydolność serca.

W przypadku krańcowej niewydolności serca, która nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu lub chirurgicznemu, jedynym ratującym życie rozwiązaniem może być usunięcie chorego serca i przeszczepienie na jego miejsce zdrowego.

Podczas operacji chore serce jest usuwane, a dokładnie na jego miejscu umieszczany jest narząd zdrowego dawcy. Taki typ operacji zwany jest przeszczepem ortotopowym. Podstawowym przeciwwskazaniem dla tego typu przeszczepu jest nadciśnienie płucne. Charakteryzuje się ono między innymi podwyższonym ciśnieniem w tętnicach płucnych i jest w większości przypadków wynikiem długotrwałej niewydolności lewej strony serca, która powoduje wsteczny wzrost ciśnienia w naczyniach płuc. Jeśli osiągnie ono pewną maksymalną wartość, przeszczep nie jest możliwy do wykonania. Prawa komora serca dawcy nie będzie w stanie dostosować się to zwiększonego wysiłku, który jest potrzebny, aby utrzymać prawidłową wydajność komór. W takim przypadku lepszym rozwiązaniem jest równoczesny przeszczep serca i płuc, podczas którego wymienione zostają również naczynia płucne. Jeśli ciśnienie płucne jest wysokie, ale jeszcze poniżej krytycznej wartości, przed transplantacją można zastosować niektóre leki, jak prostaglandyny lub nitraty .

Czynniki ryzyka chorób serca

Ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych zależy od wielu czynników, z których część możemy ograniczyć, innych zaś nie.

Czynniki, które możemy kontrolować, to m.in.:
- palenie tytoniu
- nadciśnienie tętnicze (nieleczone) ˇ
- nadwaga
- brak regularnego wysiłku fizycznego ˇ
- cukrzyca (nieleczona) ˇ
- nadmiar cholesterolu we krwi (nieleczony)
- czynniki, na które nie mamy wpływu, to na przykład wiek, płeć i genetyczne predyspozycje.

Objawy choroby serca
Większość ludzi zauważa osłabienie i łatwo się męczy, chociaż występują też inne częste objawy niewydolności serca:
- trudności z oddychaniem (zadyszka)
- bóle w klatce piersiowej
- odkładanie się wody w tkankach (np. obrzęki stóp)

Pamiętaj!
Im więcej czynników ryzyka, tym większe ryzyko na pojawienie się choroby serca. Czemu ich nie ograniczyć, jeśli jest to możliwe?

powrót

3 PRZESZCZEP SERCA
Szanse powodzenia
Ponad 30 lat minęło od pierwszego udanego przeszczepu ludzkiego serca, którego dokonał Christian Barnard w Afryce Południowej w 1967 roku. Od czasu pierwszych przeszczepów serca, szanse ich powodzenia zwiększyły się znacznie. Na początku lat osiemdziesiątych tylko 75% chorych przeżywało pierwszy rok po transplantacji. Dwadzieścia lat później około 85% pacjentów przeżywa ten krytyczny okres. Najdłuższy czas przeżycia po przeszczepie serca to, jak na razie, dwadzieścia cztery lata. Dzięki ciągłym ulepszeniom leczenia immunosupresyjnego oraz technik chirurgicznych większość pacjentów może spodziewać się wielu lat życia ze zdrowym sercem po przeszczepie.

Czas oczekiwania
Od chwili zakwalifikowania do przeszczepu serca dane osobowe i medyczne pacjenta zostają umieszczone na tzw. liście oczekujących na przeszczep zarówno w regionalnym ośrodku transplantacyjnym, jak i na tzw. Centralnej Liście Biorców w biurze krajowej organizacji koordynującej pobrania i transplantacje narządów "POLTRANSPLANT". Czas oczekiwania wynosi przeciętnie od 12 do 18 miesięcy, ale jest bardzo różny w indywidualnych przypadkach, w zależności od liczby narządów dostępnych do przeszczepu i pilności, z jaką transplantacja powinna być wykonana.

W większości krajów, pacjenci oczekujący na przeszczep serca umieszczani są na jednej wspólnej liście, a narządy przydzielane sa w zależności od czasu oczekiwania biorcy, stopnia pilności i oczekiwanego wyniku przeszczepienia. Jeśli stan potencjalnego biorcy ulega nagłemu pogorszeniu, uzyskuje on preferencje w stosunku do innych oczekujących, polegające na przeszczepie w trybie pilnym lub wręcz natychmiastowym. Warunkiem przeszczepu jest jednak dobra czynność innych narządów (nerek, wątroby) pomimo całkowitej niewydolności serca. Jeśli natomiast w wyniku gorszego ukrwienia przez chore serce pozostałe narządy również źle funkcjonują, przeszczep w trybie nagłym jest przeciwwskazany. Można wówczas zastosować wspomaganie pracy komór, zwykle lewej, jako ?pomost? do transplantacji, aby poprawić czynność pozostałych narządów i utrzymać pacjenta przy życiu.

Takie urządzenia poprawiają jakość życia pacjenta, dopóki możliwe stanie się pozyskanie serca do przeszczepu. Jednym z niekorzystnych efektów stosowania tych sztucznych urządzeń jest jednak stymulowanie układu krzepnięcia, co może prowadzić do powstawania zakrzepów w innych częściach ciała. Pacjenci muszą wówczas otrzymywać leki zapobiegające krzepnięciu krwi, do czasu transplantacji.

Podczas oczekiwania na przeszczep pacjent musi być zawsze dostępny, tak aby lekarz zespołu transplantacyjnego mógł skontaktować się z nim natychmiast w razie możliwości uzyskania serca do transplantacji. Warto jest w tej sytuacji zastanowić się nad zainwestowaniem w telefon komórkowy.

Podczas oczekiwania na przeszczep pacjent musi być zawsze dostępny

Przygotowania do wyjazdu do szpitala
Dobrym pomysłem jest posiadanie w domu spakowanej walizki, na wypadek nagłej konieczności wyjazdu do szpitala. Warto wcześniej spakować następujące rzeczy:
- piżamę
- dużo bielizny
- podkoszulki, dresy
- wygodne kapcie, buty sportowe
- przybory toaletowe
- książki, gry, walkmana (jeśli chcesz)
W czasie oczekiwania na przeszczep powinno się zadbać o leczenie stomatologiczne, aby wszystkie chore zęby były wyleczone przed operacją. To pomoże wyeliminować potencjalne źródło zakażeń po operacji.

Po telefonie wzywającym do przeszczepu
Gdy tylko narząd dla określonego pacjenta będzie dostępny, lekarz lub koordynator zespołu transplantacyjnego niezwłocznie powiadomi biorcę. Od momentu wezwania nie należy nic jeść ani pić, tylko jak najszybciej udać się do ośrodka transplantacyjnego zgodnie z instrukcjami lub wcześniej ustalonym sposobem transportu. W niektórych przypadkach centrum transplantacyjne może zapewnić organizację transportu do szpitala. Najważniejsze jest jednak, aby zachować spokój!

Jeśli potencjalny biorca przeszczepu serca w chwili wezwania do transplantacji jest silnie przeziębiony, ma gorączkę, lub jest chory z innego powodu, musi natychmiast powiadomić o tym swojego lekarza lub lekarza transplantologa. Może się zdarzyć, że ze względu na chorobę operacja zostanie odłożona do czasu, kiedy ustąpią jej objawy, a pobrany narząd zostanie niezwłocznie przekazany następnemu wytypowanemu pacjentowi na liście oczekujących. Może to być bardzo stresujące, ponieważ okres oczekiwania na przeszczep wydłuża się znacznie, jednak wszystko to robione jest dla dobra biorcy. Wiele czynników decyduje o tym czy przeszczep serca będzie wykonany, czy też nie ? ostateczną decyzję podejmują lekarze w najlepszym interesie pacjenta.

PAMIĘTAJ !!!
Po wezwaniu do przeszczepu: Nic nie jedz Nic nie pij Nie pal papierosów Zastosuj się do instrukcji zespołu transplantacyjnego Zachowaj spokój

Bezpośrednie przygotowanie do przeszczepu
Po przybyciu do szpitala wykonuje się niezbędne badania przygotowujące biorcę do operacji przeszczepu: ogólne badanie przedmiotowe, rtg klatki piersiowej, EKG, pobierana jest krew do badań laboratoryjnych i w celu skrzyżowania krwi oraz materiał do badań bakteriologicznych (mocz, kał, wymaz z gardła itp.). Jeśli to konieczne, pielęgniarka ogoli skórę pacjenta w okolicy planowanej operacji.

Przed operacją zarówno chirurg, jak i anestezjolog odbywają rozmowę dotyczącą przeszczepu, odpowiadają na ostatnie pytania i wątpliwości biorcy i jego rodziny. Po tych rozmowach biorca (lub jego rodzice) są poproszeni o podpisanie zgody na operację transplantacji serca oraz znieczulenie do operacji.

U W A G A !!!
Nawet w ostatniej chwili może się zdarzyć, że operacja przeszczepu zostanie odwołana, jeśli z jakiegoś powodu narząd nie będzie nadawał się do transplantacji

Jeśli serce dawcy zostanie zakwalifikowane przez zespół transplantologów jako nadające się do przeszczepu i nie pojawią się żadne inne problemy, operacja może się rozpocząć. Podczas gdy pacjent jest nieprzytomny, do żyły na szyi oraz tętnicy nogi lub ręki wprowadza się cewniki. Chociaż ta procedura może wydawać się nieprzyjemna, jest niezbędna dla dostarczania płynów do organizmu oraz monitorowania stanu serca przed i po operacji.

Operacja przeszczepienia serca

Większość technik chirurgicznych używanych w czasie operacji została opracowana około trzydziestu lat temu. Operacja trwa zwykle od trzech do czterech godzin. Cała procedura musi odbyć się niezwykle szybko, gdyż serce dawcy nie powinno być przechowywane poza ciałem przez więcej niż cztery do pięciu godzin. Ten zakres czasowy jest bardzo krótki. Na przykład nerkę można przechować nawet 24 godziny, co daje więcej czasu na operację. Przy przeszczepie serca ważne jest, aby narząd dawcy znajdował się fizycznie w sali operacyjnej jeszcze zanim operacja się rozpocznie. Pacjent poddawany jest znieczuleniu i zostaje podłączony do maszyny, która przejmuje chwilowo czynność serca (pompowanie) i płuc (wymiana gazowa). Urządzenie to nazywa się pomostem sercowo-płucnym lub tzw. płuco-sercem. W miejsce uprzednio usuniętego chorego serca umieszczany jest narząd dawcy, który zostaje podłączony chirurgicznie do najważniejszych naczyń krwionośnych. Chociaż może się to wydawać nieskomplikowane, do przeprowadzenia operacji potrzebnych jest trzech chirurgów, jeden lub dwóch anestezjologów, technik do obsługi aparatury do krążenia pozaustrojowego (?płuco-serca?) oraz jedna do trzech pielęgniarek. Do końca 1999 roku wykonano łącznie ponad 55 tysięcy przeszczepów serca na całym świecie.

 

Po operacji
Po operacji pacjent zwykle pozostaje na oddziale pooperacyjnym intensywnej opieki medycznej, podłączony do respiratora. Jeśli nie ma powikłań, respirator zostaje stopniowo odłączony, zwykle w czasie ok. 8 godzin, ale często jest potrzebny przez dłuższy czas. To najczęściej chwilowe wspomaganie nie jest powodem do nadmiernego niepokoju. Narząd dawcy przeszedł okres niedokrwienia i przechowania po schłodzeniu w specjalnym płynie z lodem przez kilka godzin, a następnie operację wszczepienia go do organizmu biorcy. Dlatego nowe serce może potrzebować trochę czasu, zanim zacznie funkcjonować z pełną wydajnością. To, czy serce zacznie pracować od razu w pełni wydolnie, czy z niewielkim opóźnieniem, nie ma istotnego wpływu na jego ostateczną wydajność. Jeśli wszystko przebiega zgodnie z oczekiwaniami, pacjent po kilku dniach opuszcza oddział pooperacyjny i wraca na oddział chirurgii.

W pierwszym dniu po operacji można odczuwać nudności, dlatego nie są w tym okresie podawane płyny czy jedzenie drogą doustną, a jedynie dożylnie. Ten okres głodzenia pooperacyjnego trwa dopóki nie powrócą ruchy jelita. Czasem pacjent może wymagać po operacji lewatywy, jeśli ma kłopoty z wypróżnieniem. Ponadto, na skutek niedokrwienia (czas między pobraniem od dawcy a przywróceniem przepływu krwi u biorcy) serca, mięsień sercowy jest nieco obrzęknięty i osłabiony. W tej sytuacji każde wprowadzenie płynów do organizmu wywołuje dodatkowe obciążenie serca.

Dlatego podawanie płynów jest przez pierwsze dni po przeszczepie znacznie ograniczone (do czasu, aż powróci pełna wydolność mięśnia sercowego).

Ważne jest, aby próbować jak najwcześniej stawać na własnych nogach. Ważne jest, aby próbować jak najwcześniej wstawać z łóżka i poruszać się, co pomaga zapobiec problemom w krążeniu krwi. Większość pacjentów jest w stanie wstać z łóżka z pomocą pielęgniarki już w dwa dni po operacji. Na oddziale transplantacyjnym chory spędza zwykle około dwóch tygodni, a przez ok. 4 tygodnie rehabilituje się w warunkach szpitalnych, zanim zostanie wypisany do domu. W tym czasie podlega stałej obserwacji i badaniom pod względem objawów odrzucania przeszczepu, na co mogą wskazywać m. in.: gorączka, niskie ciśnienie krwi, zaburzenia rytmu serca oraz nieprawidłowe wyniki badań czynnościowych serca (rtg, echokardiografia). Okres rekonwalescencji pooperacyjnej wymaga intensywnej rehabilitacji fizycznej i żywieniowej oraz dużego wysiłku ze strony pacjenta. Pomaga to jednak szybko stanąć na własnych nogach. Niemniej należy być cierpliwym i nie oczekiwać zbyt wiele w zbyt krótkim czasie.

Biopsje serca
Lekarz transplantolog może zdecydować, że należy pobrać próbki z nowego serca pacjenta, aby sprawdzić czy nie występuje jego odrzucanie. Ta procedura zwana jest biopsją i może zostać przeprowadzona w szpitalu lub ambulatoryjnie. Biopsję przeprowadza się przez cewniczek wprowadzony do żyły na szyi pacjenta i po uzyskaniu małej próbki tkanki z prawej części serca bada się ją pod mikroskopem. Cała procedura jest monitorowana za pomocą aparatu rentgenowskiego. Jest ona bezbolesna, gdyż pacjent otrzymuje miejscowe znieczulenie.

Wizyty kontrolne
W czasie pierwszego miesiąca po zwolnieniu ze szpitala bardzo ważne są regularne, raz w tygodniu, badania kontrola u lekarza zespołu transplantacyjnego sprawującego opiekę nad pacjentami po przeszczepie serca. Dzięki tym wizytom lekarze mogą monitorować postępy w leczeniu lub wykryć możliwe powikłania. Podczas każdej wizyty czynność serca jest dokładnie badana, a także wykonywane są testy mające na celu wykrycie wszelkich zakażeń lub odrzucania przeszczepu. Biopsje wykonywane są początkowo raz na tydzień, następnie raz na 2 tygodnie, raz w miesiącu, a ostatecznie raz do roku. Dodatkowo wykonywane są specjalne badania ultrasonograficzne. Pobierana jest także krew do oznaczania stężenia niektórych leków immunosupresyjnych, tak by określić dawkowanie tych leków. Zbyt wysokie dawki leków immunosupresyjnych (zapobiegających odrzucaniu przeszczepu), może bowiem spowodować nadmierną podatność na zakażenia, zbyt niskie dawki natomiast mogą być przyczyną odrzucenia przeszczepu. Z upływem czasu maleje ryzyko zakażeń i odrzucania, częstość wizyt kontrolnych ulega zmniejszeniu

WAŻNE !!! Aby lekarz wiedział, jakie leki zażywasz, zawsze przynoś ze sobą ich listę.

Bardzo ważne jest, aby w czasie wizyt kontrolnych pokazać lekarzowi listę przyjmowanych leków. Powinna ona zawierać każdą pojedynczą przyjmowaną tabletkę (nawet minerały i witaminy), a nie tylko specjalnie przepisane po przeszczepie leki.

powrót

4. OPIEKA PO OPUSZCZENIU SZPITALA
Do czasu wypisu ze szpitala pacjent pozostaje pod ścisłym nadzorem personelu ośrodka transplantacyjnego. Od tej chwili wiele zależy od niego samego. W razie jednak jakichkolwiek niespodziewanych problemów lekarze i pielęgniarki z zespołu są zawsze osiągalni, by udzielić informacji i pomocy.

Pacjent w znacznym stopniu sam odpowiada za dalsze leczenie

Higiena rany pooperacyjnej
Ranę (bliznę pooperacyjną) należy utrzymać w czystości, używając mydła antyseptycznego. W razie zauważenia zaczerwienienia, uwypuklenia, obrzęku okolicy rany lub pojawienia się wydzieliny trzeba natychmiast skontaktować się ze swoim lekarze

Sprawdzanie temperatury
Temperaturę ciała powinno się sprawdzać zawsze, gdy pojawi się gorsze samopoczucie, uczucie gorączki, dreszcze lub wystąpią dolegliwości bólowe. Mogą to być pierwsze oznaki zakażenia lub odrzucania przeszczepu.

Jeśli temperatura ciała przewyższa 38°C przez okres dłuższy niż 1 dobę, należy skontaktować się z lekarzem domowym, a następnie z lekarzem z zespołu transplantacyjnego. Jeśli temperatura powyżej 38°C utrzymuje się dłużej niż 24 godziny, skontaktuj się natychmiast z lekarzem

Sprawdzanie ciśnienia krwi i tętna
Przed wypisaniem ze szpitala pacjent lub jego opiekunowie powinni zostać pouczeni, jak należy mierzyć ciśnienie krwi oraz częstość akcji serca (tętno). Pomiary ciśnienia i tętna należy przeprowadzać regularnie, przynajmniej 2 razy dziennie (rano i wieczorem). Pacjent powinien znać swoje zwykłe ciśnienie krwi i tętno, tak aby w razie pojawienia się zmian, poinformować o tym swojego lekarza.

Ogólna higiena ciała
Ważne jest, aby osoba po przeszczepie narządu utrzymywała wysoki standard higieny osobistej. Zaleca się następujące zasady: Regularne, codzienne mycie ciała, lepiej pod prysznicem niż w wannie Używanie mydła w płynie z dozownika Codzienną zmianę ręcznika na czysty Mycie rąk przed każdym posiłkiem i po każdej wizycie w toalecie Regularne obcinanie i czyszczenie paznokci Kobiety w czasie menstruacji powinny szczególnie często zmieniać tampony i podkładki, ponieważ krew jest idealnym podłożem do wzrostu bakterii. Wskazane jest regularne przemywanie krocza wodą z mydłem.Dbałość o ogólną higienę osobistą pomaga zmniejszyć ryzyko zakażeń

Higiena jamy ustnej
Pacjenci po przeszczepie powinni szczególnie dbać o higienę jamy ustnej. Najlepiej jest używać dość miękkiej szczoteczki do zębów, aby uniknąć podrażnienia dziąseł. Zęby powinny być czyszczone po każdym posiłku, a jama ustna płukana płynem antyseptycznym. Protezy uzębienia powinny być dokładnie czyszczone po każdym posiłku.

Regularne wizyty u stomatologa (przynajmniej raz na 6 miesięcy) są niezbędne dla uniknięcia zakażeń i próchnicy. Chore zęby mogą być bowiem źródłem ciężkich zakażeń u pacjentów z osłabioną odpornością. Unikaj jednak zabiegów dentystycznych przed upływem 6 miesięcy od transplantacji, o ile to możliwe. Niezależnie od upływu czasu od przeszczepu pacjent powinien otrzymać osłonę antybiotykową zawsze na 24 godziny przed i przez 48 godzin po wszelkich zabiegach dentystycznych. Pamiętaj, aby o tym przypomnieć swojemu lekarzowi.

Przerost dziąseł
Możliwym efektem ubocznym niektórych leków immunosupresyjnych jest nadmierny wzrost dziąseł. Jest to dla większości osób niezbyt przyjemne, ale pod żadnym pozorem nie wolno zaprzestać przyjmowania leków. Jeśli przerost dziąseł jest bardzo uciążliwy, lekarz może zmienić podawane leki, jeśli nie zagrozi to przeszczepionemu sercu.

Higiena skóry i włosów
Niektóre leki (kortykosteoidy) stosowane po przeszczepie (Prednison ? Enkorton) mogą powodować zmiany o typie trądziku na skórze twarzy, klatki piersiowej, ramionach i plecach. Należy wówczas kilka razy dziennie przemywać te okolice delikatnym mydłem antyseptycznym. Zaawansowane zmiany skórne, zwłaszcza ulegające zakażeniu, muszą być leczone przez dermatologa. Lepiej nie ścierać agresywnie zmian skórnych i nie stosować kryjących trądzik grubych warstw kosmetyków.

Jeśli skóra ulegnie zbytniemu wysuszeniu, lepiej na jakiś czas wstrzymać częste przemywanie, tak aby nabrała ponownie odpowiedniej wilgotności. Należy używać delikatnego mydła i ewentualnie nawilżającego płynu (toniku) do skóry.

Prednison powoduje także osłabienie włosów, dlatego powinno się stosować tylko dobrej jakości odżywki do włosów po ich myciu.

Ekspozycja na słońce
Nadmierna ekspozycja na słońce nie jest korzystna dla nikogo ze względu na działanie promieni ultrafioletowych zawartych w promieniowaniu słonecznym, które m. in. przyspieszają starzenie się skóry, powodują oparzenia oraz sprzyjają powstawaniu raka skóry. Pacjenci po przeszczepieniu narządu są bardziej narażeni na rozwój raka skóry, w związku z tym, że ich układ odpornościowy nie jest w stanie naprawić wszystkich uszkodzeń spowodowanych działaniem promieni ultrafioletowych na skórę. Dlatego też należy przestrzegać następujących zasad:

Unikać należy ekspozycji na słońce w godzinach szczytu nasłonecznienia (między godz. 10 a 15) Najlepiej pozostawać w miejscu zacienionym, o ile to możliwe, albo nosić kapelusz, koszulę z długim rękawem i długie spodnie
Stosować kremy z filtrem ochronnym (minimum nr 15) na obnażone powierzchnie skóry w miesiącach wiosennych i letnich, kilka razy dziennie, zwłaszcza po kąpieli
Promienie słoneczne mogą działać także w dni chmurne poprzez odbicie od wody, piasku czy śniegu Nie należy chodzić do solarium
UWAGA !!!
Zawsze trzeba chronić skórę przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych

Ryzyko zezłośliwienia znamion skórnych jest wyższe u pacjentów po przeszczepie. Jeśli któreś ze znamion ulegnie powiększeniu lub zmieni się jego zabarwienie, koniecznie trzeba się skontaktować z lekarzem z ośrodka transplantacyjnego.

Nadmierny porost włosów
Jednym z niekorzystnych działań ubocznych niektórych leków immunosupresyjnych jest nadmierny porost włosów na całym ciele, także na twarzy. Może to mieć istotny wpływ na wygląd estetyczny i samopoczucie pacjentów (zwłaszcza dzieci i kobiet). W żadnym wypadku nie wolno jednak z tego powodu zaprzestać przyjmowania leków immunosupresyjnych. W razie potrzeby najlepiej skontaktować się z lekarzem; może on ewentualnie zmienić leki, jeśli nie będzie to powodowało zagrożenia dla przeszczepu.

powrót

5 ŻYCIE PO TRANSPLANTACJI

Rehabilitacja

Po około 2 - 4 tygodniach pobytu w szpitalu pacjent może zostać przekazany na dalszą rehabilitację.W tym czasie warto dowiedzieć się jak najwięcej o:
- sposobie odżywiania i kontrolowania masy ciała
- ćwiczeniach fizycznych
- zdrowym sposobie życia .

Nareszcie w domu
Powrót do domu po transplantacji to najczęściej szczęśliwa i pełna emocji chwila, ale uczuciu zadowolenia może towarzyszyć niepokój, a nawet niewielkiego stopnia depresja, trwające przez kilka tygodni. Ważne jest, aby pacjent uzmysłowił sobie, że zdrowienie jest procesem, który wymaga wielu miesięcy, wiąże się z przystosowaniem, jakby od nowa do życia z przeszczepionym sercem i nauczenia się życia w nowych warunkach. Wielu chorych radzi sobie z tymi problemami lepiej dzięki aktywnemu uczestniczeniu w rehabilitacji fizycznej.

Zwykle po najbardziej trudnym okresie ok. 3 miesięcy od transplantacji niemal wszyscy pacjenci po przeszczepie serca powracają do normalnej aktywności życiowej, pomimo możliwości wystąpienia problemów związanych z przebytym przeszczepem. Uczą się, pracują, mają rodziny, wychowują dzieci, uczestniczą w życiu społecznym. Jest bardzo wskazane, aby pacjent po przeszczepie powrócił do zawodu, gdy jego kondycja fizyczna poprawi się, a nie przechodził np. na rentę. Jedynym powodem do powstrzymania się od powrotu do pracy jest związane z wykonywanym zawodem zwiększone narażenie na zakażenia.

Dieta i odżywianie

Właściwe odżywianie odgrywa ważną rolę w procesie zdrowienia i rehabilitacji, ponieważ większość pacjentów na skutek długotrwałej choroby przed przeszczepem jest w stanie znacznego niedożywienia. Niestety, jednym z niepożądanych działań kortykosteoidów jest znaczny wzrost apetytu, co u niektórych pacjentów w krótkim czasie doprowadza do nadwagi i otyłości. Dlatego dieta powinna być zbilansowana, a u osób z tendencją do otyłości musi zawierać ograniczoną ilość tłuszczu i cukru. W ustaleniu indywidualnej diety powinien pomóc dietetyk współpracujący z zespołem transplantacyjnym.

 

Dieta powinna zawierać:
- owoce (należy pamiętać, że niektóre owoce, np. banany, zawierają dużo potasu i nie należy ich spożywać w dużej ilości),
- warzywa,
- pełnoziarniste pieczywo,
- mleko i nabiał z niską zawartością tłuszczu i bogate w wap,.
- chude mięso, ryby i inne źródła białka.
Dodatkowo wskazane jest:
- codzienne sprawdzanie masy ciała.
- unikanie "podjadania" między posiłkami słodyczy, ciasteczek itp. najlepiej jeść owoce i warzywa,
- wypijanie odpowiedniej objętości płynów na dobę (przynajmniej 2 litry u osoby dorosłej), w postaci wody mineralnej herbaty ziołowej, pasteryzowanego i niskotłuszczowego mleka, co pomoże w wydalaniu zbędnych dla organizmu produktów przez nerki,
- mycie i obranie świeżych owoców,
- obranie i zagotowanie warzyw rosnących w ziemi np. ziemniaków.
Nie należy spożywać serów robionych z niepasteryzowanego mleka oraz serów pleśniowych (np. Camembert).
Kupowanie niewielkich porcji produktów nabiałowych, tak by spożywać je zawsze świeże.
UWAGA!!!
Sok grejpfrutowy może spowodować wzrost stężenia niektórych leków immunosupresyjnych we krwi i wystąpienie niepożądanych działań.

Sól (sód)

Innym działaniem niepożądanym kortykosteoidów jest gromadzenie sodu w organizmie, co powoduje nadmierne zatrzymanie wody i sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego.

Należy ograniczać spożycie soli poprzez:
- zmniejszenie ilości soli dodawanej do gotowania
- niedosalanie gotowanych posiłków Unikanie słonych produktów, np. frytek, paluszków itp.
- unikanie produktów konserwowanych (często zawierają dużo soli).

Wysiłek fizyczny
Aktywność fizyczna ma znaczenie stymulujące zarówno dla poprawy ogólnego samopoczucia, jak i kondycji ciała. Pacjenci, którzy regularnie uprawiają ćwiczenia fizyczne, zauważają, że poprawiają one samopoczucie, wzmagają chęć do pracy, aktywnego wypoczynku oraz nawiązywania kontaktów międzyludzkich. Regularne ćwiczenia pomagają także utrzymać właściwą masę ciała.

UWAGA!!!
Jeśli wystąpi jeden z następujących objawów, należy powstrzymać się od wysiłków fizycznych do czasu konsultacji z lekarzem: Ból lub ucisk w klatce piersiowej Nadmierne w stosunku do wysiłku zmęczenie Uczucie duszności Zawroty głowy lub otępienie podczas lub po wysiłku Utrzymujące się po wysiłku przyspieszone lub nieregularne bicie serca

Przywrócenie siły mięśniowej po okresie choroby jest możliwe dzięki codziennym ćwiczeniom, które powinny być tak zaplanowane, aby stopniowo zwiększać codzienny wysiłek. Można zacząć od wchodzenia po schodach, ale uważać trzeba by nadmiernie się nie męczyć i odpoczywać, gdy tylko pojawi się uczucie zmęczenia. Jeśli szybko zauważalna będzie poprawa wydolności fizycznej, można spróbować innych form aktywności fizycznej, np. jazdy na rowerze, pływania, spacerowania, a następnie takich sportów jak tenis czy bieganie (jogging) już nawet po 3 miesiącach od operacji. Unikać należy jednak pływania w publicznych basenach i jeziorach przed upływem 6 miesięcy od transplantacji, aby uniknąć ryzyka zakażenia. Należy unikać nadmiernych wysiłków doprowadzających do wycieńczenia, oraz dźwigania ciężarów większych od 10 kg.

Zanim jednak pacjent zacznie podejmować większe wysiłki fizyczne, powinien skonsultować ich zakres z lekarzem z zespołu transplantacyjnego.

Prowadzenie pojazdów
Niewskazane jest prowadzenie pojazdów w okresie pierwszych 4 tygodni od transplantacji. Podczas jazdy samochodem należy zapinać pasy bezpieczeństwa, nawet jeśli są niewygodne. Nie ma żadnych przesłanek, które wskazywałyby na możliwość zaszkodzenia przeszczepowi przez pasy.

Alkohol
Niewskazane jest spożywanie napojów alkoholowych. Alkohol, podobnie jak przyjmowane leki, rozkładany jest w wątrobie. Dlatego może wpływać na metabolizm tych leków i zmieniać ich działanie. Spożywanie dużych ilości alkoholu prowadzi również do uszkodzenia wątroby, podwyższonego ciśnienia krwi lub nawet uszkodzenia serca. Należy zawsze zastanowić się, czy warto narażać się na to niepotrzebne ryzyko.

Palenie tytoniu
Palenie tytoniu należy natychmiast zarzucić, szkodzi bowiem zdrowiu każdego człowieka, tym bardziej pacjenta po transplantacji narządu. Nikotyna może podnieść ciśnienie krwi i przyspieszyć akcję serca. Tlenek węgla wdychany przez papierosa ogranicza ilość tlenu dostarczanego do serca i reszty ciała. Choroby serca mogą zostać spowodowane, podobnie jak nadciśnienie i choroba wieńcowa, właśnie przez palenie. Wśród palących odnotowano znacznie większą liczbę zgonów w wyniku chorób sercowo-naczyniowych niż u niepalących. Ponadto przeszczepione serce wykazuje ogromną podatność na uszkodzenia powstałe w wyniku palenia.

Aktywność seksualna
Aktywność seksualna zwykle normalizuje się w czasie kilku miesięcy od udanej transplantacji. U większości mężczyzn powraca potencja, choć u niektórych z poważnymi schorzeniami naczyniowymi może nie powrócić. Niektóre leki mogą wpływać na aktywność płciową, dlatego w razie problemów należy porozumieć się ze swoim lekarzem. Całowanie niesie ryzyko tylko wówczas, gdy u partnera występuje infekcja, np. katar lub opryszczka. Stosunek seksualny ze znanym partnerem wymaga zachowania normalnej higieny ciała. Należy jednak uważać jeśli partner jest przeziębiony.

Wyboru najlepszej antykoncepcji należy dokonać po zasięgnięciu rady ginekologa. Leczenie immunosupresyjne może zmieniać skuteczność doustnych leków antykoncepcyjnych, dlatego nie są one wskazane u kobiet po transplantacji serca. Nie należy także stosować urządzeń domacicznych ze względu na zwiększone ryzyko zakażeń. Kondomy są najlepszym środkiem chroniącym przed zakażeniami i zapewniają w skojarzeniu z kremami plemnikobójczymi odpowiednią antykoncepcję. Najlepiej skonsultować się z ginekologiem w sprawie wyboru optymalnego sposobu zapobiegania ciąży.

Wakacje, podróże
Nie ma powodu, aby unikać podróżowania, jakkolwiek należy kierować się poczuciem zdrowego rozsądku. Unikać trzeba regionów świata, gdzie może występować zakażona woda lub jedzenie, lub są trudności w uzyskaniu właściwej pomocy w razie wystąpienia jakichkolwiek problemów zdrowotnych. Najlepszymi celami podróży mogą być Północna Ameryka, Europa, Japonia lub Australia. Przedyskutuj swoje plany wyjazdowe z lekarzem, zanim podejmiesz ostateczną decyzję.

Wybierając się w podróż, pamiętać należy o zabraniu ze sobą odpowiedniej ilości leków i pozostawieniu adresu, pod którym można uzyskać kontakt z pacjentem. Najlepiej też poprosić swojego lekarza o zaświadczenie o przebytym przeszczepie serca, zwłaszcza przy wyjeździe za granicę.

Planując wyjazd zawsze należy pozostawić aktualny adres pobytu.

Szczepienia
Pacjent po transplantacji narządu, otrzymujący leki immunosupresyjne, tj. hamujące układ naturalnej odporności, nie powinien otrzymywać żadnych szczepionek zawierających żywe lub nawet osłabione drobnoustroje (doustna polio, różyczka, żółta febra i in.). Dopuszcza się, a nawet zaleca stosowanie jedynie szczepionek z martwych lub inaktywowanych wirusów, ale wyłącznie po porozumieniu z lekarzem transplantologiem. Przed planowanym szczepieniem warto sprawdzić stan odporności przeciwko danej chorobie.

Zwierzęta domowe i rośliny
Zwykle nie zaleca się pacjentom po transplantacjach utrzymywania zwierząt domowych ze względu na ryzyko zakażeń. Dla wielu jednak osób możliwość taka ma duże znaczenie psychologiczne, a także wpływa na odczuwanie lepszej jakości życia. Najmniej niebezpieczne jest trzymanie w domu rybek, gadów i małych gryzoni. Także psy o krótkiej sierści są dość łatwe do utrzymania w czystości. Unikać należy kotów, ze względu na możliwość zakażenia toksoplazmozą oraz ptaków, będących często nosicielami gronkowców.

Posiadając zwierzęta domowe unikać należy kontaktu z ich odchodami, nie powinno się pozwalać im na lizanie rąk czy twarzy, a w razie zaistnienia takiego przypadku trzeba natychmiast umyć te miejsca wodą z mydłem. Zwierzęta nie powinny mieć wstępu do sypialni, a ich zabawki, miski itp. należy trzymać z dala od własnych rzeczy.

Nie zaleca się utrzymywania roślin doniczkowych ze względu na ryzyko zakażeń bakteriami glebowymi. Z tego samego powodu pacjenci po przeszczepach nie powinni wykonywać prac ogrodniczych przynajmniej w okresie pierwszego roku od transplantacji. Kwiaty cięte nie są przeciwwskazane poza kuchnią i sypialnią.

Prace domowe
Należy regularnie czyścić łazienkę i kuchnię, w szczególności lodówkę. Nie trzeba w tym celu stosować specjalnych środków dezynfekcyjnych ponad ogólnie dostępne środki czystościowe. Pozostałe pomieszczenia należy sprzątać w miarę często i pamiętać o zmianie bielizny pościelowej raz na tydzień.

powrót

6 LEKI

Leki immunosupresyjne
Organizm rozpoznaje nowy narząd jako obcy i układ odpornościowy reaguje atakiem skierowanym przeciw przeszczepowi. Leki immunosupresyjne mają na celu zapobiec odrzucaniu serca lub innego przeszczepionego narządu poprzez osłabienie tej reakcji układu odpornościowego. W tym samym jednak czasie leki te powodują, że biorca przeszczepu staje się bardziej wrażliwy na zakażenia. Dlatego utrzymanie odpowiedniej równowagi pomiędzy działaniem hamującym reakcję odrzucania a utrzymaniem niezbędnych zdolności do obrony przed zakażeniami jest bardzo ważne. Na szczęście dawki leków immunosupresyjnych niezbędnych do utrzymania czynności przeszczepu zmniejszają się po upływie pierwszych kilku miesięcy od operacji. Niemniej pewna minimalna ilość tych leków pozostaje zawsze potrzebna, nawet wiele lat po transplantacji. Nigdy nie należy pomijać przyjmowania leków ani samodzielnie zmniejszać ich dawki bez zgody lekarza transplantologa.

Aktualna immunosupresja:
Niektóre leki immunosupresyjne muszą być przyjmowane do końca życia (podstawowe leki), podczas gdy inne mają charakter wspomagający lub stosowane są tylko w leczeniu epizodów odrzucania przeszczepu.

Wszystkie aktualnie stosowane leki immunosupresyjne mogą powodować efekty uboczne. Stwierdzono, że łącząc niektóre leki w pewne zestawienia można zmniejszyć ryzyko wystąpienia niepożądanych efektów pojedynczych leków bez zmniejszenia ich działania leczniczego, dlatego najczęściej stosuje się schematy oparte na podawaniu 2-3, a nawet 4 leków jednocześnie lub w określonej kolejności.

Wyróżnia się następujące typy leków:
- podstawowe leki immunosupresyjne
- leki dodatkowe (antymitotyczne)
- kortykosteoidy
- leki indukcyjne/Przeciwciała.
Poszczególne ośrodki zwykle stosują jeden wybrany schemat leczenia immunosupresyjnego. Jednak każdy pacjent może reagować nieco inaczej na podawane leki. Dlatego podstawowy schemat leczenia jest dopasowywany do indywidualnych potrzeb pacjentów. Nie należy się więc dziwić, jeśli inni chorzy otrzymują inne leki lub inne dawki leków.

Efekty uboczne
Poniżej przedstawione są najczęściej występujące efekty uboczne związane z przyjmowaniem leków immunosupresyjnych. Informacje te jednak nie są pełne i w razie dalszych wątpliwości można skontaktować się z lekarzem transplantologiem. Należy pamiętać, iż u większości pacjentów nie pojawiają się wszystkie wymienione poniżej efekty uboczne. W miarę zmniejszania przez lekarza zalecanych dawek leków immunosupresyjnych, prawdopodobnie zmniejszy się również liczba wywoływanych przez nie niepożądanych efektów.

Efekty uboczne podstawowych leków immunosupresyjnych, które można zauważyć to np.:
- drżenie rąk
- nadciśnienie tętnicze
- bóle głowy
- problemy żołądkowo-jelitowe, np. wymioty, nudności, biegunki
- przeczulica
- nadmierny wzrost włosów lub ich wypadanie
- pogorszenie widzenia
- przerost dziąseł.

 

Efekty uboczne dodatkowych leków immunosupresyjnych, które można zauważyć, to np.:
- problemy żołądkowo-jelitowe, np. wymioty, nudności, biegunka
- wysypka
- nadciśnienie tętnicze.

Efekty uboczne kortykosteoidów, które można zauważyć, to np.:
- nadciśnienie tętnicze
- nadmierne odkładanie się w typowych miejscach (biodra, twarz) tkanki tłuszczowej
- cienka skóra, łatwość zranień
- owrzodzenia przewodu pokarmowego
- zatrzymywanie wody w organizmie, obrzęki .

Inne leki
Oprócz leków immunosupresyjnych, lekarz może przepisać także inne leki. Mają one za zadanie chronić organizm przed infekcjami lub pomagać w leczeniu efektów ubocznych powodowanych przez leki immunosupresyjne. Ponieważ osłabiona jest działalność układu odpornościowego, organizm narażony jest na infekcje spowodowane bakteriami i wirusami. Dlatego potrzebne jest zapobieganie. W przypadku wystąpienia np. bólu brzucha mogą być potrzebne odpowiednie leki na żołądek. Jeśli stężenie lipidów we krwi wzrośnie, konieczne może być stosowanie leków, które go obniżą.

Podsumowując, każdy pacjent potrzebuje mieszanki leków dostosowanej do jego potrzeb. Niezwykle ważne jest, aby przyjmować tylko leki przepisane lub zatwierdzone przez lekarza transplantologa.

WAŻNE!!!
Zawsze postępować zgodnie ze wskazówkami lekarza.
W razie zaprzestania przyjmowania leków immunosupresyjnych można stracić swoje nowe serce.
Ilość i rodzaj leków jest specjalnie dostosowany do potrzeb każdego pacjenta. Nigdy nie wolno samemu zmieniać dawki lub zaprzestawać przyjmowania leków.
OGÓLNE ZASADY DOTYCZĄCE PRZYJMOWANIA LEKÓW PO PRZESZCZEPIENIU NARZĄDU

UWAGA!!!
Przyjmując leki po przeszczepie narządu należy przestrzegać następujących zasad:
- przyjmować leki regularnie w tych samych godzinach każdego dnia
- nigdy nie zmieniać dawki lub wstrzymywać przyjmowania leku samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem transplantologiem
- jeśli omyłkowo przyjęta zostanie większa dawka leku lub więcej niż jedna dawka pominięta, należy skontaktować się z lekarzem
- wprzypadku jednorazowego nieprzyjęcia leku, należy jak najszybciej go przyjąć. Nie można jednak nigdy przekraczać swojej dziennej dawki.
- nigdy nie należy podawać swoich leków innym osobom
- nigdy nie należy przyjmować żadnych leków po upływie daty ich ważności znajdującej się na opakowaniu O jakichkolwiek zauważalnych nowych lub niezwykłych objawach ubocznych należy natychmiast poinformować lekarza
- nie stosować nawet ogólnodostępnych leków bez porozumienia z lekarzem
- przechowywać leki w suchym, chłodnym, ciemnym miejscu niedostępnym dla dzieci Nie przechowywać leków w lodówce, chyba że lekarz zalecił inaczej
- przed każdym świętem, lub wyjazdem na wakacje należy się upewnić, czy ma się odpowiednią ilość leków. Również w razie podwyższenia dawki leku, trzeba sprawdzić, czy jest go odpowiednio dużo.

powrót

7 POWIKŁANIA POOPERACYJNE

Każdy pacjent, który przeszedł dużą operację, może doświadczyć powikłań pooperacyjnych. Pacjenci po transplantacjach są w grupie szczególnego ryzyka, ponieważ muszą stale otrzymywać leki immunosupresyjne osłabiające ich układ odpornościowy i przez to możliwość zwalczania zakażeń. U większości pacjentów występują jakiegoś typu powikłania w pierwszych kilku tygodniach po przeszczepie i nie powinno to być powodem nadmiernego niepokoju. Kliniczne rozpoznanie chorób przeszczepionego serca jest trudne, gdyż pacjent nie odczuwa bólu serca. Jest to spowodowane jego odnerwieniem podczas operacji przeszczepu. Zespół transplantacyjny uczyni z pewnością wszystko, żeby zredukować możliwość pojawienia się komplikacji i opanować je szybko, gdy tylko się pojawią. Prawidłowe przyjmowanie leków oraz regularne wizyty kontrolne, obniżają ryzyko wystąpienia powikłań. Pełna informacja przekazana pacjentowi oraz przestrzeganie przez niego zaleceń udzielanych przez lekarza są warunkiem szybkiego powrotu do zdrowia i aktywnego życia.

Odrzucanie

Epizody odrzucania
Organizm pacjenta rozpoznaje, że nowe serce jest obce i będzie próbował je zaatakować tak, jak atakowałby inne ciała obce (np. bakterie). Ten proces nazywany jest odrzucaniem. Leki immunosupresyjne pomagają zapobiegać odrzucaniu przeszczepionego serca przez układ odpornościowy. Niemniej jednak w ciągu pierwszego roku po transplantacji wielu pacjentów doświadcza przynajmniej jednego epizodu odrzucania. Te epizody zwykle opanowane są przez podanie zwiększonych dawek jednego z leków immunosupresyjnych lub przez czasowe dodanie nowego leku.

Istnieją dwa różne typy odrzucania:

1) Ostre odrzucanie zwykle pojawia się podczas pierwszego roku po transplantacji, a najczęściej w ciągu pierwszych trzech miesięcy. Zwykle stosuje się wtedy dodatkowe leki przez krótki okres. W ciężkich postaciach odrzucania może zostać zmieniony jeden lek immunosupresyjny na inny.

2) Przewlekłe odrzucanie rozwija się powoli. Najprawdopodobniej zaczyna się tuż po transplantacji, ale pierwsze oznaki stają się widoczne nawet dziesięć lat później. Niestety, w tym wypadku nie ma skutecznej metody leczenia, gdyż leki immunosupresyjne nie hamują tego typu odrzucania.

Objawy odrzucania
Jeśli którekolwiek z podanych poniżej objawów zostaną zauważone po transplantacji, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem w celu uniknięcia poważnych powikłań:
- osłabienie.
- uczucie zmęczenia.
- gorączka powyżej 37,5°C.
- pzyrost masy ciała w krótkim czasie (jednego do dwóch dni).
- zadyszka.
- odkładanie się wody w tkankach, obrzęki.
- zaburzenia rytmu serca.
Odrzucanie serca nie zawsze jest widoczne od razu. Czasami może być wykryte tylko przez biopsję. Dlatego ważne jest, aby po operacji regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do ośrodka transplantacyjnego.

Leczenie odrzucania
Podejrzenie odrzucania zwykle wymaga potwierdzenia przez biopsję serca. Pierwszy epizod średniego lub ciężkiego odrzucania leczony jest zwykle krótkim kursem (3-6 dni) uderzeniowych dawek kortykosteoidów (tzw. ?pulsami steoidowymi?). Po tygodniu ponowna biopsja ma na celu sprawdzenie, czy to postępowanie było wystarczające. Jeśli jednak utrzymują się lub nasilają objawy odrzucania w badaniu mikroskopowym, konieczne może być zastosowanie silniejszych leków zwalczających odrzucanie, takich jak przeciwciała, albo zmiana jednego z leków immunosupresyjnych na inny.

Niektórzy lekarze wolą zwiększyć dawki podawanych leków immunosupresyjnych, aby zwalczyć epizod odrzucania. Przy dostępnej obecnie liczbie i różnorodności leków tylko u mniej niż 5% pacjentów rozwija się odrzucanie, które trudno wyleczyć. Pozytywnie wyleczony epizod odrzucania nie stanowi żadnego zagrożenia w późniejszym czasie.

PAMIĘTAJ!
Większość epizodów odrzucania poddaje się leczeniu, jeśli są wykryte odpowiednio wcześnie i potwierdzone biopsją.

Choroba naczyń przeszczepu
Choroba naczyń przeszczepu jest wyrazem przewlekłego odrzucania i stanowi istotny problem po transplantacji serca. Zwykle pojawia się po pierwszym roku od przeszczepu, ale po 5 latach dotyczy ok. 50% pacjentów, u których wykonano badanie angiograficzne, tj. uwidocznienie serca i naczyń w badaniu radiologicznym po podaniu do naczyń krwionośnych środka kontrastowego absorbującego promieniowanie.

Chorobę naczyń przeszczepu zapoczątkowuje reakcja immunologiczna, powodująca uszkodzenie śródbłonków naczyń, lub też inne czynniki ryzyka, jak hipercholesterolemia i nadciśnienie tętnicze.

Kliniczne rozpoznanie choroby naczyń przeszczepu, podobnie jak innych chorób przeszczepionego serca, jest trudne, ponieważ przeszczepione serce nie czuje żadnego bólu. Dlatego badanie angiograficzne powinno być wykonywane raz do roku.

Stosuje się różnorodne leki do zapobiegania i leczenia choroby naczyń przeszczepu. Należą do nich leki immunosupresyjne i leki konwencjonalne, m.in. obniżające stężenie cholesterolu we krwi.

Zakażenia Chociaż osłabianie układu odpornościowego jest konieczne dla zapobiegania odrzucaniu przeszczepu, to pogarsza ono także możliwości organizmu w walce z zakażeniami. Pacjenci w trakcie leczenia pooperacyjnego są więc bardziej narażeni na przeziębienia, grypę i inne zakażenia, zwłaszcza wirusowe.

Chociaż osłabianie układu odpornościowego jest konieczne dla zapobiegania odrzucaniu przeszczepu, to pogarsza ono także możliwości organizmu w walce z zakażeniami.

Zapobieganie zakażeniom
Otaczający nas świat jest pełen drobnoustrojów. Chociaż ważne jest, aby ograniczać kontakt pacjenta po przeszczepie z zarazkami, to nie musi on żyć w izolacji. Przeciwnie, powinien prowadzić aktywny tryb życia, pracować, odpoczywać i podróżować.

Proste zasady, których pacjent i jego rodzina powinni przestrzegać, aby zmniejszyć ryzyko zakażeń, są następujące:
Odpowiedni odpoczynek.
Zdrowa i dobrze wyważona dieta
Regularne ćwiczenia i utrzymywanie odpowiedniej masy ciała.
Unikanie skupisk ludzi, np. przepełnionych sklepów, kin, teatrów, środków komunikacji publicznej podczas sezonu grypowego.
Unikanie bliskiego kontaktu z ludźmi, którzy są przeziębieni lub mają grypę.
Dokładne mycie rąk po pobycie w toalecie i przed jedzeniem.
Używanie rękawiczek podczas pracy w ogrodzie lub wykonywania innych prac, które narażają twoje dłonie na skaleczenie.
Lekarz zwykle przepisuje dodatkowo leki chroniące przed najczęstszymi typami zakażeń przez około 1 rok po przeszczepie.

Objawy zakażeń

Mimo przestrzegania powyższych zasad, nie zawsze udaje się uniknąć infekcji i wówczas pacjent powinien natychmiast skontaktować się ze swoim lekarzem lub zespołem transplantacyjnym, zwłaszcza jeśli wystąpią:

Gorączka powyżej 38°C przez dłużej niż jeden dzień, zwłaszcza gdy towarzyszą jej dreszcze, biegunka, nudności, wymioty lub bóle głowy.
Zmęczenie i utrata apetytu. Skrócony oddech, dolegliwości podczas oddawania moczu lub bóle brzucha.
Zmiana koloru skóry lub oczu albo wysypka na skórze.
Bóle podczas przełykania.
Właściwe leczenie poprzedzone badaniami przyczyn zakażenia pozwala z reguły opanować zakażenie pod warunkiem szybkiego zgłoszenia się do lekarza.

Cukrzyca
Cukrzyca jest związana ze zwiększeniem stężenia cukru we krwi, które może prowadzić m. in. do wczesanego rozwoju choroby naczyń wieńcowych. Niektóre z leków immunosupresyjnych mogą być przyczyną cukrzycy. Zdrowy i aktywny tryb życia pomaga zmniejszyć ryzyko jej występowania.

Należy skontaktować się ze swoim lekarzem lub zespołem transplantacyjnym, jeśli pojawi się:
- zwiększone pragnienie
- częste oddawanie moczu
- zaburzone widzenie
- zaburzenia świadomości.
Można próbować zredukować stężenie cukru we krwi przez pozbycie się nadwagi, specjalną dietę i regularne ćwiczenia fizyczne. Jeśli już jednak wystąpi cukrzyca, musi być wprowadzone specjalne leczenie doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi lub insuliną, które pomoże zwalczyć ten problem.

Wysokie stężenie cholesterolu
Podwyższone stężenie cholesterolu jest często występującym zaburzeniem. U niektórych pacjentów może być efektem ubocznym leków immunosupresyjnych. Cholesterol zawarty jest głównie w pożywieniu pochodzącym od zwierząt, jak np. mięsie, przetworach mlecznych, rybach. Jest to substancja tłuszczo podobna, która występuje normalnie w organizmie jako materiał budulcowy, np. błon komórkowych, nerwów i hormonów. Przenoszony jest przez specjalne cząsteczki zwane lipoproteinami, a w szczególności w tzw. lipoproteinach o niskiej gęstości (LDL). LDL magazynują cholesterol w ścianach naczyń krwionośnych, tworząc twarde i grube blaszki zwężające naczynia tętnicze. Proces ten zwany jest aterosklerozą. Jeśli rozwinie się ona w naczyniach wieńcowych, nie mogą one zaopatrywać mięśnia sercowego w dostateczną ilość krwi i tlenu. Choroba ta dotyka zarówno własnego serca pacjenta, jak również, przeszczepionego. Dlatego wskazane może być przyjmowanie leków obniżających stężenie cholesterolu we krwi. Obecnie stosowane leki bardzo skutecznie obniżają stężenie LDL-cholesterolu do prawidłowych wartości, chroniąc przeszczepione serce przed uszkodzeniem. W niektórych przypadkach stężenie cholesterolu pozostaje podwyższone pomimo stosowania odpowiednich leków; wówczas niezbędna może być zmiana leku immunosupresyjnego na inny, co może jednak zrobić tylko lekarz transplantolog.

Poprawę stężenia cholesterolu we krwi można uzyskać przez dietę ubogą w tłuszcze i regularny wysiłek fizyczny.

Wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie)
Wysokie ciśnienie krwi i choroby serca to dolegliwości, które występują najczęściej wraz z wiekiem. Ciśnienie krwi może także ulec podwyższeniu jako efekt uboczny niektórych leków. Jeśli wysokie ciśnienie nie jest leczone, może ono osłabiać serce i powodować przyspieszone starzenie się naczyń krwionośnych. Dlatego w tym przypadku konieczne jest zażywanie dodatkowych leków, które pomogą kontrolować ciśnienie krwi. Mogą zostać także zalecone leki zwiększające ilość oddawanego moczu, aby usunąć nadmiar płynów z organizmu.

Korzystna może być również zmiana stylu życia. Zalecane jest unikanie stresów, dieta z niewielką ilością soli, zarzucenie palenia tytoniu, regularne ćwiczenia fizyczne. Jeśli jednak to wszystko nie pomoże i ciśnienie krwi pozostanie zbyt wysokie, zmiana leków immunosupresyjnych może być rozważona przez lekarza.

Nowotwory
Wszystkie leki immunosupresyjne mogą zwiększać ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe. Na szczęście pacjenci po przeszczepie odbywają częste wizyty kontrolne, więc jakiekolwiek potencjalne powikłania zostaną wykryte wcześnie. Dodatkowo, jeśli przestrzegane są środki ostrożności związane z działaniem słońca, ryzyko rozwinięcia się raka skóry będzie znikome.

Powikłania neurologiczne
Niektóre leki immunosupresyjne mogą wywołać niepożądane reakcje neurologiczne, takie jak zaburzenia snu, bezsenność lub koszmary senne. Pacjenci mogą czuć się poirytowani i demonstrować nagłe zmiany nastroju, cierpieć na trudności z koncentracją uwagi i osłabienie pamięci. U niektórych występuje drżenie rąk i uczucie mrowienia rąk i stóp. Te dolegliwości pojawiają się zwykle wcześnie po operacji i ustępują z czasem, gdy dawki leków są zmniejszane.

Problemy psychiatryczne i jakość życia
Pacjenci po przeszczepie serca zwykle odczuwają znaczną poprawę jakości życia już po sześciu tygodniach od transplantacji. Zdarza się jednak, że w tym samym czasie niektórzy pacjenci martwią się lub cierpią na depresję, gdy wygaśnie początkowa euforia. Zmiany w wyglądzie mogą być uciążliwe, szczególnie dla kobiet i dzieci. Niektórzy boją się, że ich życie nie będzie takie samo po operacji i że może zostać w jakiś sposób ograniczone. Bywa, że stwarza to problemy i napięcia w rodzinie. Dla partnera lub rodziny trudne może być zrozumienie szczególnych potrzeb pacjenta po przeszczepie.

Specjalne poradnie mogą pomóc w przystosowaniu się do życia w domu, a także przygotować do powrotu do szkoły lub pracy. W rozwiązywaniu tych problemów zawsze pomocny jest lekarz ośrodka transplantacyjnego.

powrót

8 PRZYSZŁOŚĆ

Kiedy już pacjent i jego nowe serce przyzwyczają się do siebie, cele dalszego postępowania stają się takie same jak u innych - zapobieganie chorobom i skuteczne leczenie wszelkich pojawiających się problemów. Ważne jest stałe utrzymywanie kontaktu z lekarzem ośrodka transplantacyjnego, lekarzem domowym, stomatologiem. Należy się upewnić, że cały personel medyczny, z którym pacjent ma do czynienia, jest poinformowany, że przebył on transplantację serca i wymaga specyficznego leczenia. Trzeba stale uaktualniać dane dotyczące: ciśnienia tętniczego, tętna, masy ciała, ilości wydalanego moczu, jakichkolwiek zmian w podawanych lekach i ich dawkowaniu, łagodnych zakażeniach i ich leczeniu oraz pojawiających się objawach. Nie należy zapominać o zabieraniu notesu z tymi informacjami na każdą wizytę kontrolną.
Przeszczep serca stanowi zwrot w życiu pacjenta, co jest możliwe dzięki nowoczesnej medycynie, która daje szansę na długie i aktywne życie. Nie można jednak zapominać o dbałości o swoje nowe serce, jest ono bezcenne.

powrót

SŁOWNICZEK