Depresja

artykuł Bartłomiej Perczak

Co to jest depresja?

Nastrój, czyli ogólny ton emocji rozciągający się pomiędzy szczęściem a smutkiem, jest jednym z elementów reakcji organizmu na rzeczywistość. Na ogół reakcja ta przybiera postać adekwatną do znaczenie bodźca. To, co korzystne, budzi pozytywne emocje (zadowolenie, szczęście, radość), to zaś co niekorzystne, budzi emocje negatywne (smutek, przygnębienie, rozpacz). Jednak odpowiedź emocjonalna psychiki na otoczenie nie jest prostą funkcją znaczenia bodźców. Informacje docierające do mózgu ulegają skomplikowanym procesom przetwarzania, których efektem są m.in. emocje. Zatem nasz nastrój jest uzależniony co najmniej od dwóch elementów: otoczenia oraz procesów przetwarzania informacji o nim. Obniżenie nastroju może spowodować zarówno czynnik zewnętrzny - negatywne wydarzenie, jak i wewnętrzny - sposób przetwarzania informacji, który prowokuje wystąpienie negatywnych emocji. Przykładem pierwszej sytuacji może być utrata osoby bliskiej powodująca żałobę lub tęsknotę. Nastrój taki, jeśli przybiera formę i rozmiar patologiczny, nazywamy depresją reaktywną. Jeśli źródło tkwi w człowieku, a zatem mamy do czynienia z drugą ze wspomnianych sytuacji, mówimy o depresji endogennej.
Na depresję choruje dwukrotnie więcej kobiet niż mężczyzn. Średni wiek początku tej choroby to 40 lat. Nieco większe ryzyko zachorowania występuję wśród krewnych pierwszego stopnia osób chorych na depresję. Istotne znaczenie mają też takie czynniki jak alkoholizm jednego z członków rodziny oraz utrata jednego z rodziców (zwłaszcza przed 13 r. życia). Nie zaobserwowano różnic w zachorowalności uzależnionych od rasy. Depresja nieco częściej występuje w niższych warstwach socjo-ekonomicznych.
Należy pamiętać, że depresja jest chorobą. Wynikają z tego dwie ważne konsekwencje. Po pierwsze, nie jest depresją każde obniżenie nastroju, a jedynie jego patologiczne formy. Po drugie, depresję, jak każdą chorobę, można i należy leczyć. Długotrwałe obniżenie nastroju wpływa niekorzystnie nie tylko na samopoczucie chorego, ale także na jego stosunki z otoczeniem, wydajność w pracy, zdolność do zajmowania się sobą i swoją rodziną, itp. Wystąpienie epizodu depresyjnego, który nie zostanie poddany właściwemu oddziaływaniu terapeutycznemu, pociąga za sobą niejednokrotnie takie zmiany w sytuacji chorego, które podtrzymują lub pogłębiają jego stan.

Charakterystyczne objawy depresji.

Depresja może się objawiać na wiele sposobów. Obraz kliniczny tej choroby jest uzależniony nie tylko od jej rodzaju, ale także od indywidualnych właściwości jednostki. Najbardziej charakterystyczne, a zarazem najczęściej występujące objawy depresji to:

• niezdolność do odczuwania radości, szczęścia, zadowolenia z czegokolwiek lub z większości rzeczy, które zwykle budziły takie uczucia (anhedonia)
• narastająca izolacja społeczna dotycząca także najbliższych
• utrata motywacji
• niska odporność na frustrację (często przejawiająca się w nadmiernej drażliwości, częstych kłótniach, itp.)

Poza objawami czysto psychicznymi często spotyka się także objawy somatyczne spowodowane głównie zaburzeniami funkcjonowania układu wegetatywnego:

• zaburzenia snu - wczesne budzenie się, bezsenność lub nadmierna senność
• bóle głowy
• suchość w ustach
• spadek popędu seksualnego

Do objawów "rzucających się w oczy" można zaliczyć przede wszystkim spowolnienie psychoruchowe - wszelkie czynności są wykonywane wolniej niż zwykle, z trudem przychodzi ich rozpoczęcie, wolniejsza mowa, małomówność. Depresja pogarsza także funkcjonowanie poznawcze - powoduje trudności w skupieniu uwagi, pogorszenie pamięci, dezorientację. Rzadziej występują urojenia. Dotyczą one jedynie najcięższych postaci depresji i na ogół mają treść zgodną z nastroję - urojenia nihilistyczne (zbliżający się koniec świata), hipochondryczne, urojenia zasłużonej winy. Niekiedy spotyka się u chorych na depresje liczne skargi na stan zdrowia - dolegliwości dotyczą układu krążenia, narządów ruchu, różnie umiejscowionych bólów. Niekiedy objawy somatyczne mogą prowadzić do błędnego rozpoznania.

Rodzaje depresji.

Zaburzenia depresyjne da się podzielić na dwie główne grupy: depresja egzogenna oraz depresja endogenna. Pierwszy rodzaj jest spowodowany czynnikami zewnętrznymi - wydarzeniami, na ogół nagłymi, które powodują silną reakcję emocjonalną. Głównymi rodzajami depresji egzogennej jest depresyjna reakcja adaptacyjna (depresja reaktywna) oraz żałoba. Pierwsza z nich jest wynikiem na trudności adaptacyjne związane z dużą zmianą sytuacji życiowej lub działaniem silnego czynnika stresogennego. Zwykle jest to depresja o lekkim przebiegu. Ustępuje wraz z przeminięciem czynnika wywołującego. Żałoba jest żalem związanym z utratą bliskiej osoby. Nie jest ona uważana za stan chorobowy, jednak może wiązać się z charakterystycznymi dla choroby afektywnej objawami. Na ogół mija w ciągu jednego roku. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia żałoby patologicznej lub depresji reaktywnej są m.in. zaburzenia osobowości.

Depresja endogenna (choroba afektywna jednobiegunowa) jest chorobą cięższą. Chociaż przyczyny tego zaburzenia są (jak wskazuje sama nazwa) wewnętrzne, w 25% rozpoczyna się ona po jakimś istotnym wydarzeniu życiowym, które pełni rolę przyczyny wywołującej. Diagnozę potwierdzającą depresję endogenną stawia się po min. dwutygodniowym utrzymywaniu się objawów.

Depresja sezonowa jest odmianą choroby afektywnej jednobiegunowej, której objawy nasilają się w okresie jesienno-zimowym, ustępują zaś w okresie wiosny i lata. Istotne znaczenie dla jej wystąpienia ma podwyższony poziom melatoniny. Czynnikiem decydującym o nadmiarze tego hormonu jest niedobór światła słonecznego. Dlatego też ten rodzaj depresji występuje częściej w krajach północnych.

Depresja o podłożu somatycznym jest wtórna w stosunku do chorób somatycznych, których przebieg powoduje wystąpienie objawów choroby afektywnej.

Dystymia (depresja nerwicowa) jest szczególnym rodzajem zaburzenia, w którym objawy nasilają się w późnych godzinach popołudniowych. Zazwyczaj zachorowanie następuje pomiędzy 20 a 30 rokiem życia, a zatem znacznie wcześniej, niż to ma miejsce w przypadku depresji endogennej.

Przyczyny.

Do przyczyn biologicznych depresji zalicza się przede wszytskim:

zaburzenia hormonalne - wzmożone wydzielanie kortyzolu; stwierdzono także, że w depresji zmniejszone jest wydzielanie hormony wzrostu oraz testosteronu,

zaburzenie aktywności neurotransmiterów - noradrenalizny, serotoniny, dopaminy,

zaburzenia snu - występują u większości chorych na depresję; zmniejszona zostaje latencja snu REM, zwiększa się całkowity czas trwania snu REM, zmniejszeniu ulega całkowity czas trwania czwartego stadium snu.

Wśród teorii psychologicznych wyjaśniających mechanizm depresji najważniejsze są dwie: psychoanalityczna oraz poznawcza.

Teoria psychoanalityczna źródeł patologicznego obniżenia nastroju upatruje w symbolicznej stracie obiektu miłości.

Psychologia poznawcza odwołuje się do zjawiska wyuczonej bezradności, które wiąże się z poczuciem braku jakiejkolwiek kontroli nad rzeczywistością. Poczucie braku kontroli (skuteczności działania) prowadzi do zaniku motywacji, ten zaś staje się powodem pozostałych objawów.

Terapia.

Farmakoterapia daje możliwość zastosowania kilku grup leków. Do najczęściej stosowanych należą leki trójpierścieniowe, po których u ok. 75% chorych następuje poprawa. Niekiedy leki trójpierścieniowe są uzupełniane litem lub środkami na bazie amfetaminy, co zwiększa ich skuteczność. Często stosowanymi środkami są także inhibitory monoaminooksydazy. Z nowszych leków często stosuje się selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny - leki oparte na fluoksetynie (np. Prozac).

Elektrowstrząsy pozwalają uzyskać szybki efekt, co jest szczególnie istotne w sytuacji, gdy istnieje ryzyko samobójstwa. Są także skuteczne w depresjach opornych na leczenie farmakologiczne.

Psychoterapia współwystępująca z lekami antydepresyjnymi pozwala uzyskać znaczną poprawę efektów leczenia. Czasem występuje także jako metoda samodzielna, jednak często rozpoczęcie jej bez wspomagania lekami okazuje się niemożliwe lub ryzykowne (np. w przypadku tendencji samobójczych). Do głównych metod stosowanych w depresji zalicza się:

Psychoterapia ukierunkowana psychoanalitycznie jest skierowaną na ujawnienie nieświadomych konfliktów. Jest to metoda długotrwała i wymagajaca znacznej aktywności chorego.

Psychoterapia poznwcza. Jej celem jest zmiana nieprawidłowych sposobów myślenia prowadzących do postrzegania rzeczywistości w sposób usprawiedliwiający obniżenie nastroju. Szczególne znaczenie ma tu likwidacja wyuczonej bezradności, której efektem jest poczucie beznadziejności, braku możliwości odmiany swojego losu. Jest to terapia krótkotrwała, charakteryzująca się znacznie bardziej aktywną postawą terapeuty. Wymaga także dużego zaangażowania osoby chorej ze względu na konieczność wykonywania zadań domowych.

Terapia behawioralna jest skierowana na eliminację niepożądanych zachowań oraz udzielanie pozytywnych wzmocnień. Efektem takiego oddziaływania jest, podobnie jak w przypadku terapii poznawczej, zniesienie wyuczonej bezradności.

Terapia interpersonalna ma na celu przywrócenie prawidłowych kontaktów z otoczeniem, które w czasie depresji ulegają zanikowi. Poprawa kontaktu z ludźmi jest często czynnikiem bardzo pomocnym w radzeniu sobie z innymi objawami zaburzenia nastroju.

Terapia podtrzymująca stawia sobie za cel udzielenie wsparcia. Jest szczególnie istotna w depresyjnej reakcji adaptacyjnej oraz w żałobie.

Techniki relaksacyjne mogą przyczynić się do regulacji gospodarki neurtotransmiterami. Relaks przyczynia się do zmniejszenia wydzielania kortyzolu, którego nadmierne stężenie obserwuje się w depresji, oraz do zwiększenia wydzielana dopaminy. Jedną z technik relaksacyjnych możliwych do zastosowania w depresji jest muzykoterapia z użyciem nagrań zawierających dudnienia binauralne. Jest ona szczególnie korzystna ze względu na fakt, iż pozwala osobie chorej na całkowitą bierność. Z uwagi na zanik motywacji w depresji jest to szczególnie ważne.

Literatura polecana.

Cierpiałowska L., Sęk H. (2001), Psychologia kliniczna i psychologia zdrowia. Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Isaacs, J. (1993), Psycho-technology: Its present and future. Megabrain Report, 2(1), 8-13, 29.
Kaplan Harold I., Sadock Benjamin J. (1998), Psychiatria kliniczna, Urban&Partner.
McKenzie K. (2001), Depresja, Warszawa, Wiedza i Życie.
Wilson, E.S. (1991). A psychophysiological study of the Hemi-Sync process. Hemi-Sync Journal, 9(4), 6-7.