Najczęstsze choroby serca
Serce - najważniejszy element układu krwionośnego - jest mięśniem, a właściwie systemem dwóch mięśni tłoczących krew do całego układu. Składa się z czterech jam: dwóch komór (prawej i lewej) i dwóch przedsionków (prawego i lewego). Struktury te oddzielone są od siebie przegrodą i w rzeczywistości tworzą dwie niezależne pompy, tłoczące krew do krążenia dużego (serce lewe) oraz krążenia małego, czyli płucnego (serce prawe). Przedsionki przegrodzone są od komór zastawkami, nie pozwalającymi na cofanie się krwi. Podobne, jednokierunkowe zastawki znajdują się pomiędzy komorami a wychodzącymi z nich tętnicami.
Serce jest pobudzane do pracy poprzez stymulację elektryczną. Bodźce elektryczne powodują, że kurczy się mięsień serca, najpierw przedsionki, następnie komory, co rozpoczyna cykl krążenia krwi, powtarzający się mniej więcej 72 razy na minutę.
Różnorodność chorób serca jest ogromna, a w każdej grupie schorzeń wyróżnia się wiele jednostek chorobowych.
Jedną z najczęściej występujących chorób serca jest:
choroba niedokrwienna mięśnia sercowego (choroba wieńcowa),
charakteryzująca się niedostatecznym ukrwieniem i co za tym idzie niedostatecznym zaopatrzeniem w tlen serca ( np. w czasie wysiłku lub napięcia emocjonalnego ), spowodowanym znaczącym zwężeniem, a niekiedy - zamknięciem światła tętnic wieńcowych (zwykle na skutek odkładania się w nich złogów cholesterolu ), odżywiających mięsień serca. Powoduje to ból i dolegliwości w klatce piersiowej, nazywane bólem wieńcowym.
Tak więc ból wieńcowy najczęściej pojawia się wtedy, gdy serce potrzebuje więcej tlenu, niż można mu dostarczyć przez zwężone tętnice. Większość osób odczuwa bóle wieńcowe za mostkiem i mogą one promieniować do gardła, szczęki, ramion, pleców. Najbardziej znanymi postaciami choroby wieńcowej są dławica piersiowa czyli dusznica bolesna i zawał serca czyli martwica mięśnia sercowego.
Zawał mięśnia sercowego jest to martwica komórek mięśniowych określonego obszaru serca, wywołana zamknięciem światła naczynia wieńcowego najczęściej w wyniku pęknięcia blaszki miażdżycowej. Zawał serca może wystąpić w każdym obszarze mięśnia sercowego, najczęściej występuje w obrębie ściany lewej komory. Ponad 90% zawałów mięśnia sercowego spowodowanych jest całkowitym zamknięciem światła tętnicy wieńcowej przez zakrzep powstały w wyniku pęknięcia blaszki miażdżycowej zwężającej tętnicę.
Do innych przyczyn mogących spowodować zawał serca należą:
- kurcz tętnicy wieńcowej;
- wrodzona wada naczyń wieńcowych zmiany zatorowo-zakrzepowe w tętnicach wieńcowych
- kardiomiopatia przerostowa
- wady zastawek serca
- zatrucie czadem, przedawkowanie narkotyków (np.amfetaminy)
- inne
Zawał serca występuje u pacjentów z dławicą piersiową (angina pectoris, dusznica bolesna), może także być jej pierwszym objawem choroby niedokrwiennej u ludzi dotychczas zdrowych. W bardzo rzadkich przypadkach jest spowodowany przez inną przyczynę. Zawał serca (atak serca) objawia się przede wszystkim bardzo silnym; długotrwałym (z reguły ponad 20 min.) bólem zamostkowym. Wystąpienie zawału często jest sprowokowane dużym wysiłkiem fizycznym (ciężka praca fizyczna, szybkie chodzenie, wchodzenie po schodach itp.) lub sytuacją stresową. Ból zawałowy z reguły nie ustępuje po zaprzestaniu wysiłku lub zażyciu nitrogliceryny w sprayu lub tabletce podjęzykowej. Ból zawałowy często promieniuje (rozchodzi się) do lewego barku, ramienia, stawu łokciowego, dłoni, do szyi, gardła, żuchwy lub pleców. U niektórych pacjentów dolegliwości mają charakter nietypowy i trudno je rozpoznać - zwłaszcza przy zawale dolnej ściany serca, w którym często jedynymi dolegliwościami są: ból brzucha, nudności, wymioty, złe samopoczucie. Zamiast bólu można również odczuwać duszność ("subiektywne uczucie braku tchu") i uczucie ciężaru na klatce piersiowej. Zawałowi często towarzyszy znaczne osłabienie, które może prowadzić do zasłabnięcia i utraty przytomności.
Kolejną grupą chorób są wady serca. Wadą serca nazywa się obecność nieprawidłowego połączenia między jamami prawego i lewego serca, między naczyniami tętniczymi lub naczyniami a jamą serca, nieprawidłową czynność zastawki, nieprawidłową drogę lub kierunek przepływu krwi przez serce oraz nieprawidłową anatomiczną pozycję serca.
Wady serca dzielą się m.in.,na: wrodzone i nabyte. Te ostatnie są częstsze i dotyczą przede wszystkim zastawki dwudzielnej (mitralnej), oddzielającej lewy przedsionek od lewej komory. Najczęściej powstają w wyniku nierozpoznanej lub niedostatecznie leczonej choroby reumatycznej.
Inną grupą schorzeń są zapalenia mięśnia sercowego. Przykładem jest wymieniona przed chwilą choroba reumatyczna. Inne zapalenia wywołane są wirusami, bakteriami czy chorobami autoimmunologicznymi. Dotyczą mięśnia serca, wsierdzia lub osierdzia. Mogą być też zajęte wszystkie trzy warstwy.
Wśród chorób serca wymienić należy również kardiomiopatie, czyli niezapalne choroby mięśnia sercowego nie będące skutkiem zmian w mięśniu sercowym powstałych w następstwie wad serca, nadciśnienia i zwężenia tętnic wieńcowych oraz zaburzenia rytmu jego pracy i przewodzenia bodźców. Kardiomiopatie podzielić można na: zastoinowe, zaciskające i przerostowe. Kardiomiopatie zastoinowe charakteryzują się znacznym powiększeniem serca w wyniku rozstrzeni i przerostu. Są najczęstszą postacią kardiomiopatii. Rozstrzeń lewej lub prawej komory spowodować może powstanie względnej niedomykalności, odpowiednio: zastawki dwudzielnej czy trójdzielnej. Kardiomiopatie zaciskające są wynikiem dużego zwłóknienia mięśnia sercowego. Powoduje to znaczne upośledzenie kurczliwości mięśnia sercowego i szybkie rozwinięcie się niewydolności prawo komorowej z wysokim ciśnieniem żylnym. Kardiomiopatie przerostowe cechują się rozległym przerostem mięśniówki lewej komory. Nie dochodzi do rozstrzeni lewej komory, a światło jej może ulec zmniejszeniu, jeśli mięsień tej komory ulega przerostowi w kierunku jej wnętrza. Rokowanie w kardiomiopatiach pierwotnych jest z reguły niepomyślne i uzależnione jest od przyczyny uszkodzenia mięśnia sercowego. Wystąpienie niewydolności krążenia pogarsza rokowanie.
Przyczyną niektórych chorób serca może być nie leczone nadciśnienie tętnicze. Nadciśnienie tętnicze jest przewlekłą chorobą układu krążenia, w której w naczyniach tętniczych panuje zwiększone ciśnienie krwi - powyżej 140/90 mm Hg (milimetry słupa rtęci). Górna wartość nazywana jest ciśnieniem tętniczym skurczowym, a dolna ciśnieniem tętniczym rozkurczowym. Ciśnienie tętnicze nie powinno przekraczać 140/90 mmHg. Optymalnie wartości ciśnienia powinny oscylować na poziomie 120/80 mmHg.
Nadciśnienie tętnicze to najczęściej występująca choroba układu krążenia. Najprostszym sposobem rozpoznania nadciśnienia jest jego pomiar manometrem rtęciowym lub zegarowym ( popularnie nazywanym ciśnieniomierzem ). Jednorazowy pomiar ciśnienia, który przekracza wartości prawidłowe nie upoważnia jednak do rozpoznania nadciśnienia. Nadciśnienie tętnicze diagnozuje się dopiero wtedy, gdy po kilku pomiarach ciśnienia tętniczego( dokonanych na przestrzeni kilku dni ), wykazane są podwyższone wartości.
Występuje ono szczególnie często przy towarzyszącej nadwadze i gdy inni członkowie rodziny cierpią na to schorzenie. Nadużywanie soli kuchennej w codziennej diecie, regularne spożywanie alkoholu i przyjmowanie niektórych leków, np. antykoncepcyjnych lub preparatów zawierających sterydy, może wpłynąć na wystąpienie nadciśnienia.
Również niektóre choroby nerek i nadnerczy mogą doprowadzić do nadciśnienia.
Nie ma żadnych specyficznych dla nadciśnienia objawów chorobowych. Najczęściej wysokie ciśnienie tętnicze nie jest odczuwane i wiele osób czuje się, mimo podwyższonego ciśnienia, przez długi czas dobrze.
Objawy, które bywają wymieniane przez pacjentów z nadciśnieniem to:
- uczucie kołatania i bóle w okolicy serca,
- bóle i zawroty głowy,
- duszność,
- pobudzenie lub zmęczenie i senność.
Te objawy mogą również wystąpić niezależnie od podwyższonego ciśnienia tętniczego. Nie leczona choroba może prowadzić do zawału serca, udaru mózgu, niewydolności mięśnia serca, uszkodzenia nerek i wzroku oraz przyspieszenia rozwoju miażdżycy tętnic. Dla prawidłowego leczenia nadciśnienia tętniczego bardzo istotne są metody nie farmakologiczne (zdrowy tryb życia) oraz przyjmowanie leków zleconych przez lekarza. Leczenie musi być prowadzone tak długo jak trwa choroba, czyli przez wiele lat.
Wspólnym mianownikiem różnych chorób, "zejściem" różnych schorzeń serca jest niewydolność serca - lewo komorowa, jeśli uszkodzona jest lewa komora lub prawo komorowa, jeśli uszkodzona jest prawa komora serca. Niewydolność zaś świadczy o poważnym uszkodzeniu mięśnia serca.
Opracowała Adriana Szklarz na podstawie:
- ”Encyklopedia Badań Medycznych” Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996
- domena Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego www.ptk.pl
