Osoby niepełnosprawne w społeczeństwie

Chętnie im pomagamy, jeśli trzeba, lecz ciągle jeszcze uważamy za innych niż my - zdrowi - i nie potrafimy traktować zwyczajnie: jak ludzi, którzy niczym się od nas nie różnią prócz tego, że mają trudniej, że muszą zmagać się z większymi niż sprawni problemami. Napotykają na bariery, o których reszta społeczeństwa na co dzień nawet nie myśli: kilka schodków, których nie da się pokonać na wózku, zbyt wąskie drzwi w windzie, zbyt wysoko usytuowany klawisz czy przycisk, do którego nie można dosięgnąć, albo telefon, z którego nie można skorzystać, bo się nie słyszy dzwonka. Są i bariery mentalne, nieobce i niepełnosprawnym, i w pełni sprawnym: wzajemne skrępowanie, nieumiejętność życia razem, pomagania sobie. Czy potrzebują naszej tolerancji? Nie, bo wszyscy mają takie samo prawo do życia w społeczności, a nie - z różnych względów - w izolacji. Informacje, które zebraliśmy, mogą być w tym przydatne.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej o niepełnosprawnych

Art. 32 pkt 2 : Nikt nie może być dyskryminowany wżyciu politycznym, gospodarczym i społecznym z jakiejkolwiek przyczyny.

Art. 67 pkt 1 : Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Art. 68 pkt 3: Władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

Art 69 : Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Karta praw osób niepełnosprawnych

Sejm RP uchwalił Kartę praw osób niepełnosprawnych 1sierpnia 1997 r. Zgodnie z konstytucją, nie jest to akt stanowiący źródło prawa powszechnie obowiązującego; stanowi jednak wyraz podjętego przez państwo zobowiązania do przestrzegania zawartych w nim zasad i realizacji określonych w nim celów.

W Karcie uznaje się przede wszystkim pełne i niezbywalne prawo osób niepełnosprawnych do niezależnego i samodzielnego, aktywnego i wolnego od dyskryminacji życia.

Zawiera ona również katalog dziesięciu praw, z których osoby niepełnosprawne powinny móc korzystać. Są to:

1. Prawo dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym.

2. Prawo dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny.

3. Prawo dostępu do rehabilitacji umożliwiającej adaptację społeczną.

4. Prawo do nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami oraz do korzystania ze szkolnictwa specjalistycznego lub edukacji indywidualnej.

5. Prawo do pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych.

6. Prawo do pracy na otwartym rynku zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga - prawo do pracy w warunkach dostosowanych do indywidualnych potrzeb.

7. Prawo do zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych wydatków wynikających z niepełnosprawności oraz uwzględniania tych kosztów w systemie podatkowym.

8. Prawo do życia w środowisku wolnym od barier architektonicznych utrudniających dostęp do urzędów, obiektów użyteczności publicznej, swobodne przemieszczanie się, dostęp do informacji i możliwości komunikacji międzyludzkiej.

9. Prawo do posiadania samorządowej reprezentacji swojego środowiska oraz do konsultowania z nią wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych.

10. Prawo do pełnego uczestnictwa wżyciu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz w rekreacji i turystyce - odpowiednio do zainteresowań i potrzeb.

Fiskus kapryśny

Obok ogólnych, obowiązujących każdego obywatela przepisów podatkowych dla osób niepełnosprawnych przewidziano uregulowania szczególne, korzystniejsze od powszechnych.

Wolne od podatku

W ustawie podatkowej katalog kwot niepodlegających opodatkowaniu liczy aż 121 pozycji. Osoby niepełnosprawne szczególnie zainteresowane są kilkunastoma wymienionymi poniżej. Są to:

- renty inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin;

- odszkodowania w postaci renty przyznanej na podstawie prawa cywilnego za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia uniemożliwiający całkowicie lub częściowo wykonywanie pracy zarobkowej (obowiązuje od 1 styczna 2004 r.);

- świadczenia rodzinne wypłacane na podstawie odrębnych przepisów;

- dodatki rodzinne i pielęgnacyjne, dodatki energetyczne dla kombatantów (od 1 stycznia 2004 r. jest to ryczałt energetyczny), dodatek kompensacyjny przyznany na podstawie ustawy kombatanckiej;

- świadczenia na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą wypłacone ze środków PFRON oraz z zakładowych funduszy rehabilitacji osób niepełnosprawnych oraz doraźna lub okresowa pomoc dla kombatantów wypłacana z Państwowego Funduszu Kombatantów;

- świadczenia rzeczowe dla emerytów i rencistów otrzymywane z ich macierzystych zakładów pracy lub ze związków zawodowych, oraz ekwiwalenty pieniężne zastępujące te świadczenia - do wysokości 2280 zł;

- nagrody Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego za zwycięstwa na igrzyskach paraolimpijskich;

- refundacje składek na obowiązkowe OC lub dobrowolne AC przyznawane na podstawie ustawy o inwalidach wojennych i wojskowych;

- zwrot kwoty zniżki z tytułu opłacania przez inwalidę wojennego i wojskowego składki na OC lub dobrowolne AC, otrzymanej od organu rentowego;

- świadczenia z pomocy społecznej;

- dodatek kombatancki oraz dodatek za tajne nauczanie.

- dopłaty do: wypoczynku zorganizowanego przez podmioty prowadzące działalność w tym zakresie‚ w formie wczasów‚ kolonii‚ obozów i zimowisk‚ w tym również połączonego z nauką‚ pobytu na leczeniu sanatoryjnym‚ w placówkach leczniczo-sanatoryjnych‚ rehabilitacyjno-szkoleniowych i leczniczo-opiekuńczych‚ oraz przejazdów związanych z tym wypoczynkiem i pobytem na leczeniu - dzieci i młodzieży do lat 18:

a) z funduszu socjalnego‚ zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz zgodnie z odrębnymi przepisami wydanymi przez właściwego ministra niezależnie od ich wysokości‚

b) (177) z innych źródeł - do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 760 zł‚

- wartość świadczeń z tytułu uprawnień do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i autobusowego‚ wynikających z przepisów o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego‚

- wartość świadczeń z tytułu realizacji uprawnień do ulgowych lub bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji miejskiej‚ przysługujących na podstawie odrębnych przepisów‚

- wartość świadczeń przysługujących na podstawie odrębnych przepisów dotyczących emerytów i rencistów z tytułu abonamentowych opłat telewizyjnych i radiowych‚

- wypłacone‚ za pośrednictwem płatnika‚ przy emeryturach i rentach zagranicznych podwyżki (zwiększenia) mające charakter dodatków rodzinnych‚ pod warunkiem przedstawienia płatnikowi dokumentu stwierdzającego wysokość podwyżki‚

- świadczenia rzeczowe (w naturze) lub ekwiwalenty pieniężne w zamian tych świadczeń‚ przysługujące na podstawie odrębnych przepisów członkom rodzin zmarłych pracowników oraz zmarłych emerytów i rencistów - do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2.280 zł‚

- dodatki mieszkaniowe i ryczałty na zakup opału‚ przyznane na podstawie odrębnych przepisów o dodatkach mieszkaniowych‚

- dochody z tytułu emerytur lub rent otrzymywanych przez osoby‚ które utraciły wzrok w wyniku działań wojennych w okresie wojny 1939 - 1945 lub eksplozji pozostałych po tej wojnie niewypałów i niewybuchów‚ pod warunkiem przedłożenia płatnikowi:

a) orzeczenia o uznaniu za inwalidę wzroku I lub II grupy‚ wydanego przez właściwy organ‚

b) dokumentacji leczniczej (szpitalnej) z okresu wypadku‚ potwierdzającej wypadek‚ bądź poświadczonego notarialnie oświadczenia dwóch świadków potwierdzających utratę wzroku w wyniku działań wojennych w latach 1939 - 1945 lub eksplozji niewypałów i niewybuchów pozostałych po tej wojnie‚

c) aktualnego zaświadczenia lekarskiego okulistycznego o urazowym uszkodzeniu wzroku bądź aktualnego zaświadczenia z przeprowadzonej obdukcji sądowo-lekarskiej‚ potwierdzającego utratę lub uszkodzenie wzroku w wyniku zdarzeń‚ o których mowa w lit. b)‚ lub

d) ważnej legitymacji Stowarzyszenia Niewidomych Cywilnych Ofiar Wojny lub Związku Ociemniałych Żołnierzy RP‚

- wartość otrzymanych świadczeń od wolontariuszy‚ udzielanych na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego,

- dodatek pieniężny przyznany na podstawie ustawy z 20 maja 2005 r. o dodatku pieniężnym dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenia przedemerytalne albo zasiłek przedemerytalny;

- otrzymywane z zagranicy: renty inwalidzkie z tytułu inwalidztwa wojennego, renty wypadkowe osób, których inwalidztwo powstało w związku z przymusowym pobytem na robotach w III Rezeszy Niemieckiej w latach 1939 - 1945;

- renty wypłacane osobom represjonowanym i członkom ich rodzin, przyznane na podstawie odrębnych przepisów

Kto może odliczać wydatki na cele rehabilitacyjne

W zależności od tego, kto poniósł wydatki może to być: 1. osoba niepełnosprawna‚ albo 2. podatnik‚ na którego utrzymaniu jest osoba niepełnosprawna‚ jeżeli w roku podatkowym dochód osoby niepełnosprawnej nie przekroczył kwoty 9120 zł (w całym 2004 r.). Przepisy zaliczają do tych podatników: współmałżonka‚ dzieci własne‚ przysposobione oraz dzieci przyjęte na wychowanie‚ pasierbów‚ rodziców‚ rodziców współmałżonka‚ rodzeństwo‚ ojczyma‚ macochę‚ zięcia i synową.

Za wydatki na cele rehabilitacyjne uważa się m.in. likwidację barier architektonicznych. Chodzi np. o założenie podłogi antypoślizgowej, brodzika z siedziskiem, likwidację wanny, poszerzenie drzwi, montaż uchwytów, wyburzanie ścian i progów, instalowanie podjazdów, sygnalizacji świetlnej lub dźwiękowej. Jest takim celem także niezbędne dla niepełnosprawnego oprzyrządowanie samochodu (lecz nie jego zakup).

Odpisać można również koszty zakupu sprzętu rehabilitacyjnego i pomocy technicznych potrzebnych w rehabilitacji lub czynnościach życiowych, ale od 1 stycznia 2004 r. z możliwości tej wyłączony został sprzęt gospodarstwa domowego. Mieszczą się w tej grupie natomiast wózki inwalidzkie, okulary, protezy, kule, chodziki, materace i poduszki antyodleżynowe, aparaty słuchowe, telefony i faksy, urządzenia do hydromasażu i ćwiczeń oraz pieluchomajtki. Lista jest długa, ale w każdym przypadku o możliwości odliczenia decyduje związek zakupionego urządzenia lub sprzętu z określoną niepełnosprawnością. Odpisać można także materiały i pomoce szkoleniowe (w tym książki, kasety i płyty) dotyczące metod usprawniania.

Od 1 stycznia 2004 r. zawężono możliwość odpisu od dochodów podlegających opodatkowaniu kosztów leczenia sanatoryjnego. Można obecnie odpisać tylko pobyt na turnusie rehabilitacyjnym (dotychczas odpisywało się pobyt na turnusie rehabilitacyjno-usprawniającym) w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, w zakładzie rehabilitacji leczniczej, w zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych. Odpisać można też koszt zabiegów rehabilitacyjnych.

Kolejna ulga to możliwość odliczenia kosztów zakupu leków zaleconych przez specjalistę - odpisowi podlega nadwyżka wydatków ponad 100 zł miesięcznie.

Do 2280 zł rocznie można odpisać za opłacanie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz dotkniętych niesprawnością narządów ruchu, których zaliczono do I grupy inwalidztwa. Za utrzymanie przez niewidomych psa przewodnika można także odpisać do 2280 zł rocznie.

Ten sam roczny limit odpisu w kwocie 2280 zł przewidziano za używanie do przewozu na zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne samochodu osobowego stanowiącego własność lub (od 2004 r.) współwłasność osoby niepełnosprawnej z I lub II grupą albo podatnika mającego na utrzymaniu osobę zaliczoną do I lub II grupy inwalidzkiej, albo dzieci niepełnosprawne mające mniej niż 16 lat.

Wydatki na wskazane wyżej cele rehabilitacyjne odlicza się od dochodu tylko wtedy, gdy nie były finansowane ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, PFRON, NFZ lub nie zwrócono ich podatnikowi w innej formie. Jeśli były sfinansowane z tych funduszy częściowo, odlicza się różnicę między tym, co podatnik zapłacił, a kwotą zapłaconą z funduszy.

Odliczenia od podatku

Od podatku odlicza się zapłacone przez podatnika kwoty składek na własne ubezpieczenie zdrowotne. Zmniejszenie nie może być wyższe niż 7,75 proc. podstawy wymiaru składki.

Na zasadach ogólnych odlicza się także wygasające ulgi remontowe, sięgające 19 proc. wydatków.

Wspólne rozliczanie

Małżonkowie podlegający obowiązkowi podatkowemu mogą rozliczać się łącznie, jeśli mają wspólność majątkową, pozostają w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy i do żadnej części ich dochodów nie mają zastosowania przepisy o zryczałtowanym podatku dochodowym.

Na podobnych zasadach mogą się rozliczać rodzice samotnie wychowujący dzieci małoletnie i uczące się. Jeśli są to dzieci niepełnosprawne, to prawo to przysługuje bez względu na ich wiek.

Telefon - połączenie ze światem

Operatorzy telekomunikacyjni nie mają obowiązku stosowania wobec osób niepełnosprawnych ulg w opłatach za telefon, faks czy Internet. Jednak firmy telekomunikacyjne mają prawo do podejmowania takich decyzji. I podejmują je.

Prawo zobowiązuje natomiast operatorów świadczących powszechne usługi telekomunikacyjne do zapewniania osobom niepełnosprawnym dostępu do swoich usług przez zakładanie aparatów publicznych przystosowanych do ich potrzeb oraz przez oferowanie osobistych aparatów spełniających indywidualne potrzeby.

Telekomunikacja Polska SA stosuje system rabatów dla osób niepełnosprawnych. Upust wynoszący 50 proc. opłaty podstawowej stosuje się przy przyłączeniu urządzenia końcowego do sieci TP oraz za abonament telefoniczny. Dotyczy to zarówno planu TP standardowego, jak i planu sekundowego TP Dom lub TP Socjalnego. Rabatów udziela się po przedstawieniu orzeczenia powiatowego lub wojewódzkiego zespołu orzekającego o stopniu niepełnosprawności.

Rabatów nie przewidziano jednak dla wszystkich niepełnosprawnych.

W przypadku choroby wzroku rabat mogą otrzymać osoby z orzeczeniem znacznego stopnia niepełnosprawności z tytułu choroby narządu wzroku.

Przy zaburzeniach głosu, mowy i chorobie słuchu potrzebne jest orzeczenie znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z symbolem przyczyny 03-L, tj. zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu.

Jeśli zespół orzekający wskaże więcej niż jedną przyczynę niepełnosprawności, wymagane jest stwierdzenie wśród tych przyczyn znacznego stopnia niepełnosprawności z powodu choroby wzroku (symbol 04O) lub orzeczenie znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z powodu choroby głosu, mowy albo słuchu (symbol 03-L).

Rabaty udzielane są osobom po 16 roku życia. Mogą je otrzymać niepełnosprawni lub ich prawni opiekunowie, jeśli wspólnie zamieszkują na stałe lub czasowo. Mają do tego prawo także wstępni lub zstępni pozostający z osobą niepełnosprawną we wspólnym gospodarstwie domowym, jeśli są abonentami sieci telekomunikacyjnej. Rabaty dotyczą jednej linii telefonicznej. W przypadku okresowego orzeczenia o niepełnosprawności są udzielane na czas tej niepełnosprawności. (Podstawa prawna: ustawa z 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne - Dz. U. nr 73, poz. 852 ze zm.; rozporządzenie ministra infrastruktury z 19 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu realizacji obowiązku zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług powszechnych - Dz. U. nr 237, poz. 2010; uchwała nr 201/03 Zarządu TP SA z 13 listopada 2003 r. w sprawie udzielania rabatów w opłatach za usługi telekomunikacyjne osobom niepełnosprawnym).

Plus GSM, operator telefonii komórkowej, wprowadził program obsługi klientów niesłyszących i niedosłyszących oparty na możliwości komunikowania się z osobą niepełnosprawną za pośrednictwem SMS. Każda osoba, niezależnie od pory dnia i sieci telefonicznej, może za pośrednictwem numeru 0-601-100-200 (centrum przekazywania informacji) i dyżurujących operatorów przekazać SMS do osoby niesłyszącej lub źle słyszącej, która korzysta z programu. Adresat odbierze wiadomość na wyświetlaczu swojego telefonu GSM po zastosowaniu alarmu wibracyjnego lub systemu drgań.

Cena abonamentu w tym programie została obniżona do 50 proc., a liczba SMS wliczonych do abonamentu - zwiększona.

Z programu tego mogą korzystać osoby o obustronnej głuchocie i niedosłuchu przekraczającym 70 db HL. Plus GSM często oferuje również osobom z chorym słuchem promocyjną sprzedaż aparatów telefonicznych.

Polska Telefonia Cyfrowa, operator sieci Era, proponuje promocje dla osób niepełnosprawnych i kombatantów.

Nowa Idea Optima ma dla osób niepełnosprawnych i kombatantów ofertę bezpłatnej aktywacji numeru abonenckiego, promocję przy zakupie aparatu i 50 proc. rabatu na abonament przez 24 pełne okresy rozliczeniowe. Warunkiem skorzystania z tej oferty jest udokumentowana I grupa inwalidzka lub całkowita i trwała niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji albo orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym; status kombatanta lub osoby owdowiałej po kombatancie.

Operator ten ma również ofertę dla osób głuchych i niedosłyszących, obejmującą promocyjną lub bezpłatną aktywację numeru abonenckiego, bezpłatne korzystanie z pakietu SMS 50 przez 12 miesięcy i 50 proc. rabatu na abonament przez 24 miesiące. Oferta jest skierowana do osób z I grupą inwalidzką, całkowicie i trwale niezdolnych do pracy i samodzielnej egzystencji, niepełnosprawnych w stopniu znacznym i kombatantów oraz wdów po nich.

Samochód z plakietką

Samochód z plakietką przedstawiającą wózek inwalidzki to informacja, że mamy do czynienia z autem osoby niepełnosprawnej. Ale emblemat inwalidzki nie jest formalnym dokumentem dającym szczególne prawa.

Prawa te niesie ze sobą dopiero karta parkingowa. Karta parkingowa uprawnia do niestosowania się do następujących znaków:

B-1 - zakaz ruchu w obu kierunkach;

B-3 - zakaz wjazdu pojazdów silnikowych, z wyjątkiem motocykli jednośladowych;

B-35 - zakaz postoju; dopuszczalny czas postoju ponad 1 min umieszczony jest na znaku lub na tabliczce pod nim;

B-37 - zakaz postoju w dni nieparzyste;

B-38 - zakaz postoju w dni parzyste;

B-39 - strefa ograniczonego postoju.

Uprawnienia takie przysługują również kierującemu pojazdem przewożącym właściciela karty.

Kartę parkingową wydaje starosta. Należy się po nią zgłosić do wydziału transportu urzędu powiatowego.

Karta wydawana jest imiennie na osobę niepełnosprawną, bez względu na jej wiek. Opłata za jej wydanie wynosi 25 zł plus znaczek skarbowy za 6,50 zł. Kartę umieszcza się za przednią szybą pojazdu w sposób umożliwiający jej odczytanie.

Osoba niepełnosprawna może otrzymać kartę parkingową na podstawie jednego z następujących orzeczeń: o zaliczeniu do I grupy inwalidzkiej; o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności; o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji; o całkowitej niezdolności do pracy; o zaliczeniu do II grupy inwalidzkiej; o zaliczeniu do lekkiego stopnia niepełnosprawności z kodu R lub N; o zaliczeniu do lekkiego stopnia niepełnosprawności ze wskazaniem ograniczonej sprawności ruchowej; równoważnego z orzeczeniem o stopniu lekkim niepełnosprawności, a więc o III grupie inwalidzkiej, o częściowej niezdolności do pracy lub celowości przekwalifikowania zawodowego. W tych ostatnich wypadkach trzeba jednak dodatkowo mieć zaświadczenie lekarskie o ograniczonej sprawności ruchowej.

(Podstawa prawna: ustawa z 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym - Dz.U. z 2003 r. nr 58, poz. 515; rozporządzenie ministrów infrastruktury oraz spraw wewnętrznych i administracji z 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych - Dz.U. nr 170, poz. 1393; rozporządzenie ministra infrastruktury z 30 stycznia 2002 r. w sprawie wzoru karty parkingowej dla osób niepełnosprawnych oraz wysokości opłaty za jej wydanie - Dz.U. nr 13, poz. 126; rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności - Dz.U. nr 139, poz. 1328 n.).

Podróż ze zniżką

Ulgi komunikacyjne dla osób niepełnosprawnych dotyczą tylko 2 klasy pociągów osobowych, przyspieszonych i pospiesznych. Nie ma ulg w pociągach EuroCity, InterCity w komunikacji międzynarodowej oraz w autobusach ekspresowych. Za przejazd pierwszą klasą trzeba dopłacić.

Tak więc osoba niepełnosprawna uprawniona do ulgowego przejazdu w wagonie 2 klasy na podstawie biletu jednorazowego musi za przejazd w 1 klasie dopłacić różnicę między ceną biletu pełnopłatnego w 1 klasie a ceną biletu w 2 klasie bez ulgi. Oto przykład: bilet do miasta X w klasie 1 kosztuje 150 zł, a w klasie 2 - 100 zł. Niepełnosprawny ma 37 proc. ulgi. Za jazdę w klasie 2 zapłaciłby 63 zł, a za klasę 1 zapłaci 113 zł (63 zł + [150-100] =113 zł).

Renciści i emeryci mają w roku kalendarzowym prawo do dwóch jednorazowych przejazdów w 2 klasie pociągu osobowego, pospiesznego i ekspresowego z ulgą 37 proc. Dwa przejazdy to podróż tam i z powrotem albo dwa razy w jedną stronę.

Ulga taka przysługuje także małżonkowi emeryta lub rencisty, na którego pobierany jest zasiłek rodzinny.

> Podstawą korzystania z ulgi nie są legitymacje emeryta bądź rencisty, lecz zaświadczenia (wraz z dokumentem tożsamości) wydane przez jednostki Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów, NSZZ "Solidarność", OPZZ, "Solidarność" Weteranów Pracy, "Solidarność '80" oraz przez inne ogólnokrajowe organizacje związkowe, także resortowe.

Pamiętać należy, że emeryci i renciści z lekkim stopniem niepełnosprawności nie mają zniżek w autobusach PKS.

Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności (I grupa inwalidzka lub niezdolność do samodzielnej egzystencji) mają uprawnienia do 49 proc. ulgi w pociągach osobowych i autobusach komunikacji zwykłej na podstawie biletów jednorazowych oraz do 37 proc. ulgi w pozostałych pociągach (pospiesznych i ekspresowych) oraz autobusach.

Z ulg tych korzystać można na podstawie następujących dokumentów:

- wypisu z orzeczenia komisji lekarskiej ds. inwalidztwa i zatrudnienia o zaliczeniu do I grupy inwalidzkiej - wraz z dowodem tożsamości;

- legitymacji emeryta-rencisty wojskowego lub policyjnego z wpisem o zaliczeniu do I grupy inwalidzkiej;

- wypisu z orzeczenia ZUS albo KRUS, stwierdzającego niezdolność do samodzielnej egzystencji - wraz z dowodem tożsamości;

- legitymacji dokumentującej znaczny stopień niepełnosprawności;

- zaświadczenia ZUS lub KRUS stwierdzającego zaliczenie wyrokiem sądu do I grupy inwalidzkiej albo stwierdzającego niezdolność do samodzielnej egzystencji - wraz z dokumentem tożsamości;

- wypisu z orzeczenia wojskowej komisji lekarskiej albo komisji MSWiA o zaliczeniu do Igrupy inwalidzkiej - wraz z dokumentem tożsamości.

Przewodnik lub opiekun osoby niepełnosprawnej w stopniu znacznym towarzyszący jej w podróży ma prawo do 95 proc. zniżki za przejazd publicznymi pociągami i autobusami na podstawie jednorazowego biletu. Uprawnia do tego jeden z dokumentów osoby niepełnosprawnej w stopniu znacznym.

Niewidomi niezaliczeni do Igrupy inwalidzkiej mają prawo do ulgi 37 proc. w 2 klasie PKP oraz w autobusach PKS na podstawie biletów jednorazowych lub miesięcznych imiennych. Podstawą do korzystania z ulgi jest dokument stwierdzający, że niepełnosprawność lub inwalidztwo jest następstwem choroby oczu.

Przewodnik lub opiekun osoby niewidomej, a także pies przewodnik mają prawo do ulgi na PKP i PKS w wysokości 95 proc. Potwierdzeniem uprawnienia będą dokumenty osoby niewidomej.

Przepisy precyzują, że opiekunem osoby niepełnosprawnej może być tylko osoba pełnoletnia. Przewodnikiem niewidomego może zaś być osoba, która ukończyła 13 lat lub pies przewodnik.

Dzieci i młodzież niepełnosprawna oraz ich opiekunowie (jedna osoba) mają prawo do 78 proc. zniżki na bilety jednorazowe lub miesięczne na przejazd transportem PKP i PKS z miejsca zamieszkania do przedszkola, szkoły lub uczelni, placówki opiekuńczo-wychowawczej i oświatowo-wychowawczej, specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego, ośrodka umożliwiającego spełnianie obowiązku szkolnego, ośrodka rehabilitacyjno-wychowawczego, domu pomocy społecznej, ośrodka wsparcia, ZOZ, poradni psychologiczno-pedagogicznej i specjalistycznej, na turnus rehabilitacyjny.

Potwierdzeniem uprawnień do tej zniżki jest legitymacja przedszkolna, szkolna lub studencka wraz z dokumentem potwierdzającym niepełnosprawność. W przypadku podróży na terminowe badania, turnus rehabilitacyjny itp. potrzebne jest ponadto zaświadczenie potwierdzające miejsce i czas badania, konsultacji, zajęcia terapeutycznego. W drodze powrotnej potrzebne będzie zaświadczenie o stawieniu się na badanie lub zajęcia.

Dzieci do ukończenia 4 roku życia mają prawo do ulgi 100 proc. w przejazdach PKP i PKS - we wszystkich pociągach, a w autobusach tylko wtedy, gdy nie korzystają z oddzielnego miejsca do siedzenia. Jeśli dziecko korzysta z oddzielnego miejsca - ulga wynosi 78 proc. Dokumentem potwierdzającym prawo dziecka do ulgi jest dowód osobisty lub paszport rodzica z Odpowiednim wpisem albo książeczka zdrowia dziecka. Dla dziecka uprawnionego do ulgi należy pobrać z kasy bezpłatny bilet, w przeciwnym razie jego podróż uznana będzie za jazdę na gapę.

Dzieci w wieku powyżej 4 lat, do chwili rozpoczęcia nauki, mają prawo do ulgi 37 proc. w pociągach i autobusach na podstawie jednorazowych biletów i dokumentu stwierdzającego ich wiek. Dziecko niepełnosprawne uprawnione jest do tej ulgi na podstawie legitymacji przedszkolnej.

Młodzież ucząca się (nie dłużej niż do ukończenia 24 roku, a studenci - 26 roku życia) ma prawo do 49 proc. ulgi w pociągach osobowych i pospiesznych oraz w autobusach PKS zwykłych i przyspieszonych na podstawie imiennych biletów miesięcznych. Przy zakupie biletu jednorazowego przysługuje ulga 37 proc., ale tylko w pociągach. Do przejazdu z ulgą uprawnia legitymacja szkolna lub studencka wraz z dokumentem stwierdzającym wiek.

Inwalidzi wojenni i wojskowi mają 37 proc. zniżki w komunikacji krajowej przy przejazdach pociągami 1 i 2 klasy oraz autobusami zwykłymi, przyspieszonymi i pospiesznymi na podstawie biletów jednorazowych.

Jednak inwalidom z I grupą przysługuje wyższa ulga - 78 proc. - na krajowe przejazdy pociągami osobowymi i pospiesznymi (ale nie ekspresowymi) w 1 i 2 klasie oraz autobusami zwykłymi, przyspieszonymi i pospiesznymi. Ich przewodnicy i opiekunowie mają 95 proc. zniżki na pociągi krajowe (także ekspresowe) oraz autobusy zwykłe, przyspieszone i pospieszne.

Zarówno dla inwalidów wojennych i wojskowych, jak i ich opiekunów dokumentem potwierdzającym te uprawnienia jest książka inwalidy wojennego (wojskowego) z wpisem o zaliczeniu do odpowiedniej grupy.

Ulgi komunikacyjne dla kombatantów wynoszą 37 proc. w 1 i 2 klasie pociągów osobowych i pospiesznych oraz w 2 klasie innych pociągów i w autobusach zwykłych oraz przyspieszonych. Z uprawnień tych mogą korzystać wdowy i wdowcy, którzy są emerytami lub rencistami, oraz pozostałe po kombatantach osoby pobierające uposażenie w stanie spoczynku lub uposażenie rodzinne. Dokumentem uprawniającym do tych ulg jest zaświadczenie wydane przez Urząd do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z wpisem o przysługujących ulgach.

(Podstawa prawna: ustawa z 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego - Dz. U. nr. 175, poz. 1440 ze zm.; rozporządzenie ministra infrastruktury z 25 października 2002 r. w sprawie rodzajów dokumentów poświadczających uprawnienia do korzystania z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego - Dz. U. nr 179, poz. 1495; ustawa z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin - Dz. U. z 2002 r. nr 9, poz. 87 ze zm.; rozporządzenie ministra infrastruktury z 7 lipca 2003 r. w sprawie rodzajów dokumentów poświadczających uprawnienia inwalidów wojennych i wojskowych do korzystania z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego - Dz. U. nr 134, poz. 1258; ustawa z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji okresu wojennego i powojennego - Dz. U. z 2002 r. nr 42, poz. 371 ze zm.; rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie rodzajów dokumentów poświadczających uprawnienia kombatantów do korzystania z ulgowych przejazdów - Dz. U. nr 134, poz. 1259).