Czynniki środowiskowe a cukrzyca typu B

Adam Dragon

Cukrzyca jest chorobą będącą wynikiem niedoboru (całkowitego lub względnego) insuliny, powodującego głębokie zaburzenia przemiany węglowodanów, tłuszczów, białek, jak również zmiany morfotyczne w wielu ważnych dla życia narządach. Badania ostatnich lat dowodzą, że przyczyny tej choroby mogą być różne i że w istocie rzeczy cukrzyca jest zbiorowiskiem różnych genetycznie uwarunkowanych i nabytych zaburzeń, których wspólnym wykładnikiem jest nietolerancja glukozy iwystępowanie związanych z nią objawów klinicznych.

Do najważniejszych czynników przyczyniających się do występowania cukrzycy należą: starzenie się, otyłość, wpływy hormonalne, choroby trzustki, choroby wątroby, niektóre leki, podłoże dziedziczne. Duża zapadalność na cukrzycę w starości wynika z naturalnego zanikania wysp trzustkowych, polegające na zmniejszeniu liczby komórek B, rozroście tkanki łącznej i występowaniu zmian szklistych w wysepkach Langerhansa.. oraz rozwoju miażdżycy tętnic i tętniczek trzustki, powoduje to zmniejszanie wydzielania insuliny przez komórki B.

Do tego zjawiska mogą przyczyniać się także: starczy zanik całej trzustki, zmiany starcze narządów, które magazynują i zużytkowują duże ilości glukozy, jak wątroba, mięśnie, zmiany czynnościowe gruczołów dokrewnych oraz powszechny w starości przyrost masy ciała. Otyłość należy do głównych czynników środowiskowych sprzyjających występowaniu cukrzycy typu 2, a zagrożenie tym typem choroby zwiększa się ze wzrostem nadmiaru masy ciała i jego długotrwałością.

Stwierdzono, że zapadalność na cukrzycę typu 2 jest piętnaście razy większa u osób ze znaczną nadwagą przekraczającą o ponad 45% należną masę ciała, aniżeli u osób o prawidłowej masie ciała.
Diabetogenny wpływ otyłości nie jest w pełni poznany. U ludzi otyłych stwierdza się przed wystąpieniem nieprawidłowej tolerancji glukozy i cukrzycy, zwiększenie stężenia insuliny we krwi i insulinooporność. Pierwotną przyczyną tego zaburzenia jest prawdopodobnie zbyt duże zapotrzebowanie na insulinę, aż po wyczerpanie komórek B i wystąpienie cukrzycy, czemu sprzyja genetyczna dysfunkcja tych komórek. Sposób wykształcenia się i rodzaj insulinooporności u ludzi otyłych jest ciągle przedmiotem zadań i w ich wyjaśnieniu bierze się pod uwagę:
I. zwiększenie wydzielania glikokortykosteroidów
2. zwiększenie utleniania kwasów tłuszczowych, co doprowadza do gorszego wykorzystania glukozy przez mięśnie
3. zmiany na poziomie receptorów insulinowych

Otyłość "nabyta" jest najczęściej następstwem zwiększania się objętości adypocytów (hypertrophia) zaś duże adypocyty cechuje zmniejszona wrażliwość na insulinę, co wynika z dysproporcji pomiędzy liczbą receptorów insulinowych na powierzchni adypocytu (zjawisko "rozcieńczenia" tych receptorów) a jego objętością, a więc metabolizmem. Z tego co powiedziano wyżej, wynika, że występująca w otyłości insulinooporność ma charakter mieszany, jest zarówno typu receptorowego, jak i poza receptorowego. Niektóre hormony wpływają na przemianę węglowodanów antagonistycznie wobec insuliny, lub też hamują jej wydzielanie (glukagon I hormon wzrostu, glikokortykosteroidy, katecholaminy, hormony tarczycy). W przypadku zwiększonego wydzielania tych hormonów, co najczęściej występuje w rozroście gruczolakowatym lub rakowym odpowiednich gruczołów wewnętrznego wydzielania, dochodzi często do wystąpienia cukrzycy wtórnej. Jednakże również bardziej subtelne zwiększenie sekrecji tych hormonów, pozostające jeszcze w granicach fizjologicznych, może przyczyniać się do ujawnienia cukrzycy typu 2 u osób genetycznie do tej choroby predysponowanych.

Stwierdzono, że kobiety, które rodziły częściej chorują na cukrzycę, aniżeli te, które w ciąże nie zachodziły. Ponadto znaczny wzrost zapadalności na cukrzycę typu 2 w starości zależy w pewnym stopniu także od wygasania czynności gonad, co szczególnie jest wyraźne u kobiet, z wtórnym zwiększaniem wydzielania hormonów przysadkowych. Występowaniu cukrzycy sprzyjają także przewlekłe miąższowe schorzenia wątroby, a zwłaszcza jej marskość, w której cukrzyca jest ponad 10- krotnie częstsza aniżeli w ogólnej populacji.

Zjawisko to może być wynikiem zwiększonej oporności na insulinę w marskości, co z kolei tłumaczy się zwiększoną przemianą kwasów tłuszczowych i zwiększonym stężeniem we krwi hormonu wzrostu i glukagonu.
Pogorszenie przemiany węglowodanów może nastąpić także pod wpływem niektórych leków. Szczególne znaczenie epidemiologiczne w sensie wpływu na wzrost zapadalności na cukrzyce typu 2 może mieć długotrwałe przyjmowanie preparatów hormonalnych (glikokortyko-steroidów, pigułek antykoncepcyjnych) oraz leków obniżających cisnienie krwi- z grupy blokerów receptorów B- adrenergicznych (zmniejszających wydzielanie insuliny).

Większa częstość występowania cukrzycy (głównie typu 2) wśród ludności miejskiej aniżeli na wsi wskazuje na znaczenie trybu życia. Do czynników, które przyczyniają się w warunkach środowiska miejskiego do wzrostu zapadalności na ten typ cukrzycy i chorobowości nim spowodowanej należy zaliczyć powszechniej występującą otyłość, brak ruchu, a przez to gorsze wykorzystanie mięśni w przemianie węglowodanów, sytuacje stresowe. Zajęcia zawodowe o tyle sprzyjają występowaniu cukrzycy, o ile przyczyniają się do nasilenia wpływu wyżej wymienionych czynników środowiskowych.

W zapobieganiu cukrzycy należy uwzględniać zarówno czynnik genetyczny, jak i czynniki środowiskowe, sprzyjające występowaniu tej choroby. Pierwszy punkt (czynnik genetyczny) może być realizowany przez poradnictwo w zakresie planowania rodziny, a w szczególności może polegać na ostrzeganiu chorych, jakie mogą być konsekwencje posiadania dzieci w szczególności jeśli oboje rodziców są chorymi na cukrzycę. Oddziaływanie na czynniki środowiskowe obejmuje unikanie niektórych, zakażeń wirusowych, zwalczanie otyłości, dokładne leczenie zakażeń, kontrolę metaboliczną w przebiegu ciąży, intensywne leczenie zaburzeń hormonalnych sprzyjających cukrzycy.

1/Wysepki Langerhansa-jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego w postaci zgrupowania (skupiska) komórek występujących i rozrzuconych w miąższu trzustki. Pełnią one zasadniczą rolę w wydzielaniu dokrewnym. Uszkodzenie lub zniszczenie wysepek trzustkowych, do którego dochodzi z reguly na tle autoimmunologicznym, prowadzi do powstania cukrzycy, choroby wynikającej z niedoboru insuliny.
2/ adypocyty, lipocyty, komórki tłuszczowe, podstawowe komórki tkanki tłuszczowej;
3/GL UKA GEN- Substancja która podwyższa poziom cukru we krwi. Jest ona wydzielana przez trzustkę i jest potrzebna przy niedocukrzeniach